Шляхі Хрыстовы

 На галоўную старонку: іншыя тэмы і мовы.

Хаця справа Хрыста ў той час і была магчымая ў такой форме толькі на фоне веры ў Бога і надзеі на асноватворныя і закранаючыя ўвесь сьвет перамены, як было прадвызначана прарокамі ў Ізраілі, але цалкам магчыма, што з таго часу хрысьціянская аснова была выпрацаваная і на базе іншых рэлігійных традыцыяў, апроч Старога Запавета. Гэтым шляхам паспрабаваў ісьці Мані, заснавальнік руху маніхейцаў, якое атрымала шырокае распаўсюджваньне ў Азіі. У далейшым іх стала перасьледваць і практычна поўнасьцю вынішчыла афіцыйная царква. Для Мані зыходнай кропкай быў пэрсідзкі культ Заратустры, дарэчы, таксама манатэістычны. Наколькі яму ўдалося паказаць сапраўдную ролю Хрыста ці наколькі яму гэта не ўдалося з прычыны ізаляванага ад зьнешняга сьвету характару яго вучэньня, нягледзячы на яго высокі ўзровень, – іншае пытаньне, якое мы тут разглядаць ня будзем.

Яўрэйская рэлігія (іудаізм) у дадатак да яўрэйскага Сьвятога Пісаньня спарадзіла такія дакумэнты, як прававы кодэкс (мішна) і камэнтары (гемара) да Талмуду у вавілонскай і ерусалімскай вэрсіі, а таксама асноўныя творы пэўных плыняў, асабліва містычна-эзатэрычных, – творы кабалістыкі «Сэфэр Зохар» і «Сэфэр Ецыра». Апошнія два пісаньні датуюцца 13-м стагодзьдзем, але могуць быць запісам і больш раньніх вераваньняў. Нешта ў іх нават нагадвае Старажытны Эгіпэт. Яўрэйская містыка існуе дагэтуль.

Да вобразаў Бога.

«Бог Аўраама» быў пазнаны як асабісты Бог сямейства¸ роду і народу, так і як Бог сусьвету. Гэтая вера прыняла строга монатэістычную форму, да якой заўсёды заклікалі прарокі, толькі з часам.*
Бога ў Старым Запавеце спачатку назваюць Элахім, што ў перакладзе значыць «боскія духі (стварэньня)». Аднак Бог не выступае там як нейкая матэрыяльная іншаплянэтная субстанція, якая праводзіць генэтычныя экспэрымэнты на людзях, як сёньня пішуць ува многіх кнігах. Усе праблемы ў разьвіцьці Зямлі ўзьніклі на наступных этапах. «Аллаг» як імя Бога ў ісламе – ад даісламскага арабскага «аль-ілах» – мае, нават, як сэміцкае слова, амаль з пэўнасьцю тое ж самае паходжаньне, што і імя «Элахім», адно з Божых імёнаў ў кнігах Майсеевых (на іўрыце).

Імя Яхвэ/ Іегова/ JHWH зьяўляецца ў Старым Запавеце пазьней. Містыкі і духазнаўцы накшталт Лорбера і Штайнера лічаць, што па меры набліжэньня Бога да людзей на працягу эпохаў зьявілася магчымасьць пачуцьцёвага ўспрыманьня Бога ў вобразе Іеговы. На жаль, у перакладах замест розных імёнаў Бога, якімі Яго называлі ў арыгінале, выкарыстоўвалася адное і тое ж імя. З гэтай прычыны становіцца немагчыма ўбачыць адрозьненьні ў пачуцьцёвым успрыманьні Бога людзьмі розных эпохаў. Першае сапраўднае спасьціжэньне Бога ў вобразе Іеговы ў далейшым сказілася з прычыны чалавечай суб’ектыўнасьці. Часам духоўна неразьвітых і знаходзячыхся ў палоне нянавісьці людзей маглі ўводзіць у зман нэгатыўныя істоты. Такім чынам, ня ўсе гісторыі Старога Запавета, магчыма, адносяцца да Яхвэ ці да JHWH, калі скарыстацца тлумачэньнем Хуртака. Але гэта ня значыць, што любую падзею Старога Запавета можна прааналізаваць, зыходзячы з чалавечай лёгікі сёньняшняга грамадзтва. Богу відней, што і калі рабіць, чаго і навошта патрабаваць ад людзей.

Вера ў мэсію і Хрыстос

Слова «Хрыстос» сустракаецца ўжо ў «Сэптуагінце» – перакладзенай яўрэямі і для яўрэяў у 2-3 стагодзьдзі да нараджэньня Хрыстова яўрэйскай Бібліі – і выступае як сынонім слова «Мэшыах» ці прадказанага мэсіі. Такім чынам, гэта ня выдумка Паўла, як лічаць некаторыя сучасныя пісьменьнікі. Са скруткаў, знойдзеных у пячорах на беразе Мёртвага мора (у Кумране) вынікае, што набожныя яўрэі чакалі надыходу мэсіянскага царства міру як раз перад тым часам, калі зьявіўся Хрыстос. Пра гэтае гаворыцца ў Ісаі 11. Але ўжо тады існавалі разыходзячыяся ўяўлпеньні аб сутнасьці мэсіі. Апосталам Хрыста таксама было цяжка зразумець, што прадказанае новае «царства» значыла не нацыянальны бунт супраць рымлянаў, але ўсеаабдымнае пераўтварэньне духу – «Царства Нябеснае».

Суполку Кумрана часта адносяць да цьвёрдых сваёй верай і духам эсэяў. Разам з фврысэямі і садукеямі яны складалі трэцюю асноўную школу іудаізму таго часу. Хутчэй гаворка йшла нават пра блізкую да эсэяў, незалежную суполку, якая падтрымліпвала добрыя адносіны зь іншымі плынямі іудаізму таго часу – ня толькі зь міралюбнымі эсэямі, але і са сваявольнымі, ваяўнічымі «зілотамі» і ерусалімскімі фарысэямі (апошнія ў патрэбе нават даверылі гэтай суполцы захоўваць вопіс храмавых скарбаў, відавочна, нягледзячы на адрозьненьні ў поглядах, яна лічылася абсалютна заслугоўваючай даверу). «Правіла суполкі» 1QS зьмяшчае ўзгадку аб чаканьні мэсіі. Прыгадваюцца нават два мэсіі ці дзьве лініі паходжаньня мэсіі, якія, калі ўзяць пад увагу права тых часоў, можна аднесьці да Ісуса. Адна лінія – ад Язэпа з дому Давідавага, іншая – ад Марыі па жрэцкай лініі Аарона (пра гэтае гаворыцца ў Карстэна Пэтэра Цідэ, які вывучаў скруткі па заданьні ізраільскага ведамства антычных дакумэнтаў).

(...) астатнія абнаўленьні English/ Deutsch
- але ёсць і месіянскія яўрэі, якія прымаюць Ісуса як свайго Месію.

Мараль на духоўным шляху:
Маральныя вартасьці падобныя да вартасьцяў астатніх сусьветных рэлігіяў: «добрыя справы, добрыя словы, добрыя справы». (...).

Мані (216-276) спрабаваў увязаць хрысьціянскае вучэньне са старажытнай рэлігіяй Заратустры. (...) Мы ня станем даваць тут ацэнку гэтай спробе, гл. падрабязны тэкст ангельскай ці нямецкай мове.

Назад да зьместу на гэтай старонцы.

Гэты артыкул зьяўляецца ўнёскам у лепшае ўзаемаразуменьне паміж рэлігіямі ў мірны «міжканфэсійны дыялёг» у тым ключы, як гэта мае месца ўжо на працягу многіх год.**** Гэтыя заўвагі не прэтэндуюць на ролю характэрыстыкі ісламу ў цэлым, тым больш што ў ісламе існуюць розныя багаслоўскія напрамкі.

Каран*) і іншыя рэлігіі, заснаваныя на Сьвятым Пісаньні.
“Іслам” значыць “пакора волі Божай”, “(рэлігійная) адданасьць”.
Сьвяшчэннае Пісаньне ісламу – Каран – разглядаецца як боская інсьпірацыя, перададзеная прароку Мухамаду Богам і анёлам Джабраілам, які можа быць асацыяваны зь вядомым у хрысьціянстве архакнгелам Гаўрыілам. Зусім дакладна, што Карану як бы адводзіцца цэнтральная роля'\. Апроч таго, у інтэрпрэтацыі Карану адыгрываюць ролю іншыя традыцыі (сунна; даслоўна: «звычка»), перададзеныя з часоў прарока (хадысы). Сам прарок у сваіх індывідуальных паводзінах зьяўляецца чалавекам, а ня Богам. Варта заўважыць, што, як і сярод хрысьціянаў, ёсьць мусульмане, якія не валодаюць дастатковымі ведамі пра Сьвятое Пісаньне.

Прарок лічыцца пасланьнікам на «час» (ці прамежак часу; іншы пераклад: ці пасьля пэўнага часу), у які пасланьнікі не зьяўляюцца (сура 5,19*). Адносна вучэньня прарока Мухамада Каран праводзіць адрозьненьне паміж «людзьмі Кнігі» (людзьмі Пісаньня) і «няверуючымі». Пад «людзьмі Кнігі» маюцца на ўвазе, у прыватнасьці, іудзеі і хрысьціяне, якія разам з мусульманамі ўзыходзяць да адной і той жа традыцыі, а часам і пасьлядоўнікі Заратустры (сура 22, 17*). Далей Каран прызнае цэлую чараду «прарокаў», якія несьлі сваім народам або свайму часу падобныя па зьмесьце вучэньні аб адзіным Богу, апошнім судзе і неабходнасьці малітвы (напрыклад, сура 6, 83-92, сура 7, сура 4, 136*). Пакуль людзі, якія належаць да гэтых рэлігіяў, працягваюць верыць ува ўсеагульныя асновы, нават Каран не адносіць іх да няверных (сура 5, 48* і г. д.).
На працягу першых стагодзьдзяў ісламу на хрысьціянаў і іудзеяў не рабілася ціску наконт пераходу ў іслам (у адпаведнасьці з вучэньнем Карану: «У рэлігіі не існуе прымусу», сура 2, 256*). 
Ібрахім (бібл. Аўраам) лічыцца адным з «ханіфаў», самастойна непасрэдна знайшоўшых шлях да сапраўднай веры ў адзінага Богоа.
Аллаг – у даісламскія часы на старажытнаарабскай «ал-ілах» – мае, як сэміцкае слова, тое ж самае паходжаньне, што і «Элахім». Гэта імя Бога ўзятае зь яўрэйскіх кніг Майсея.

Ісус Хрыстос у Каране.
Хрыстос таксама ўзгадваецца – апроч Бібліі – ў Каране (7-е стагодзьдзе ад нараджэньня Хрыстова); з падабенствамі і розьніцай. Варта заўважыць, што Каран ува многіх месцах зьмяшчае прызнаньне Ісуса Хрыста як прарока і пасланьніка Бога, а таксама як «слова» Божага і духа Божага (сура 4, 171), «створанага як Адам», хаця і не дае далейшых тлумачэньняў (суры 2, 3, 4, 5, …). У сапраўдным ісламе Яму прыдаецца большая вага, чым у сучасных хрысьціянскіх багасловаў, якія бачаць у Хрысьце толькі сацыяльнага рэфарматара. Адзінае, што не прымае Каран – гэта вучэньне аб Хрысьце як Сыне Божым, якое ўжо ў часы Мухамада разумелася вельмі прыземлена, і аб Сьвятой Тройцы. У тыя часы хрысьціянаў, якія маглі б даходліва растлумачыць сапраўдны сэнс гэтага вучэньня людзям, якія стаялі на іншых зыходных пазыцыях, практычна не існавала (гл. суру 6, 101*). У «Пасланьні да Рымлянаў» 1.4 гаворыцца, што Ісус «быў назначаны» – не народжаны – як носьбіт сілы Духа Сьвятасьці. З мусульманскай перакананасьцю ў тым, што Бог ня быў народжаны і ня быў зьвязаны з нараджэньнем Ісуса, але стварыў Яго, хрысьціяне могуць уласна згадзіцца. Далей, паняцьце «Лёгас» (з грэцкай) – якое стаіць у Бібліі менавіта для боскага паходжаньня ці пасланьня Ісуса Хрыста на Зямлю – у Эвангельлі перакладзенае таксама як «Слова» (гл. вышэй), гэтае паняцьцеў Каране выкарыстоўваецца для Ісуса. Ці не схаваныя ў інсьпірацыях Карану – таксама, як і Бібліі – таямніцы, якія па сёньня не былі поўнасьцю раскрытыя ні мусульманамі, ні хрысьціянамі, так што яны вядуць дарэмную спрэчку пра паняцьці? І тое, як хрысьціяне ўяўляюць гэтыя тэорыі, можа быць успрынятае як «Вучэньне пра мнагабожжа», ці не адпавядае гэта таму ж вобразу, як вучыў сам Ісус: «Маліцеся ў імя Маё (г. зн. зьліваючыся ўнутрана зь Ісусам) айцу Майму (Богу)» (Біблія, Эвангельле ад Яна 15:16). Усё ў жыцьці Ісуса гаворыць пра аднаго Бога, зь якім Ён быў цесна зьвязаны і менавіта да якога Ён павінен весьці людзей.

Паняцьце «Лёгас» (у Эвангельлі ад Яна 1 – «слова Божае», азначэньне, зьвязанае з Хрыстом) выступае ў нямецкім перакладзе Карана ад Парэта незалежна ад Ісуса, аднак у іншых выданьнях Карану тлумачыцца як «справа» Божая ці «загад» Божы (сура 13, 2 и 13, 11*).

Згодна з Каранам, малады Хрыстос прадказаў уласнае ўваскрашэньне (сура 19, 33*), хаця пры гэтым магло мецца на ўвазе часта прыгадваемае ў Каране Яго вяртаньне ў дзень «страшнага суда» (суд з уваскрашэньнем веруючых) (сура 4, 159*). У Каране таксама гаворыцца, што Ісус жывым узьнёсься на неба (сура 4, 157 -159*, сура 3, 55*).
Мусульмане і хрысьціяне разыходзяцца ў пытаньні пра тое, ці быў Ісус укрыжаваны перад сваім Узьнясеньнем, памёр і дзякуючы Богу пераадолеў сьмерць – як кажуць хрысьціяне – ці Ён быў узьнесены на неба без укрыжаваньня, жывым, як у гэта вераць мусульмане. Агульнай, аднак, зьяўляецца вера ў тое, што да часу свайго ўзьнясеньня Ён зусім ня быў «мёртвы», а наадварот, як напрыклад, вучыў людзей.
Ужо ў суры 3, 55 ці 5, 48 значыцца «…Я ачышчу яго» і «…вы ўсе вернецеся да Мяне, і Я (Бог) буду паміж вамі вырашаць аб тым, у чым вы адзін з адным (у зямным жыцьці) нязгодныя былі». Таму, ці не разумней хрысьціянам і мусульманам не спрачацца, а спакойна чакаць вырашэньня нямногіх таямніцаў, якія засталіся пакуль нераскрытымі.

Каран таксама зьмяшчае згадкі аб уваскрашэньні веруючых падчас суду (сура 36, 77-83, сура 69, 13-37, суры 75, 99* і г. д.). Ісус тады вернецца і стане сьведкай Пісаньня для веруючых людзей (сура 4, 159; далей сура 16, 89*). Тым, у тым ліку і немусульманам, хто верыў у Бога і ў судны дзень і паводзіў сябе праведна, згодна з Каранам, можна не баяцца вялікага суду (сура 2, 62; сура 4, 123-124; сура 7, 170*). Судны дзень зьяўляецца як згодна з Каранам, так і зь Бібліяй выключна справай Божай, а не справай людзей, незалежна ад таго, хто яны: хрысьціяне, мусульмане ці іудзеі.
(Гэтыя параўнаньні паміж рэлігіямі ня ставяць мэтай паставіць пад сумненьне незалежнасьць Карана.)

Этычныя асновы ісламу і хрысьціянства
Этычныя асновы трох вышэйназваных «Аўраамавых рэлігіяў» цесна зьвязаныя паміж сабой. Запаведзі ёсьць і ў ісламе, хаця і не адным сьпісам, сярод іншага ў суры 17,22-39; суры 5,38-40; суры 2,188; суры 4,135; суры 2,195; і суры 17,70* (чалавечая годнасьць). Напрыклад, Каран вельмі строга і без усякіх выключэньняў забараняе забіваць невінаватых (сура 5, 27-32*). Паняцьце «джыхад» (гіхад) значыць толькі: «барацьба», паняцьце сьвяшчэннай вайны бярэ свой пачатак не з Карану, а з выказваньняў Мухамада і вучэньня ісламскіх прававедаў.***): «Вялікім джыхадам» названая духоўная і маральная работа над сабой, над удасканаленьнем уласных далёкіх ад Бога ўласьцівасьцяў, ёй надаецца большае значэньне, чым любым зьнешніма канфліктам. (Гл. выказваньне Ісуса: «Вымі спачатку калоду са свайго вока…» – гэта зьнішчыла б глебу для многіх зьнешніх канфліктаў). «Джыхад слова» – мірная прапаганда веры. «Джыхад рукі» – дзейсны, павучальны прыклад веруючага. «Джыхад мяча» яшчэ называюць «малым джыхадам», ён дапускаецца «без парушэньняў» толькі для абароны веруючых, на якіх быў зроблены напад (гл. сура 2, 190*). Каран, аднак, вызначае ступень «суровасьці» адносінаў да няверных (сура 48, 29*, сура 47, 4*); такія "палкія" месцы можна параўнаць зь іншымі, якія іх абмяжоўваюць (як "няма прымусу да веры»", сура 2,256).
Шырока асьвятляюцца традыцыйныя правілы ў адносінах паміж супрацьлеглымі поламі, у тым ліку забарона на шлюбы зь людзьмі, якія належаць да іншых рэлігіяў, і да т. п.

*) У розных перакладах (выданьнях) Карану нумэрацыя вершаў неаднолькавая. Калі спасылка не супадае са зьместам суры канкрэтнага выданьня, належыць паглядзець папярэдні ці наступны разьдзел. У тэксьце былі выкарыстаныя тыя цытаты з Карану, якія не дапускалі разнабою ў тлумачэньнях пры перакладзе. Значэньне цытатаў Карану было ўзгодненае з «Каранам, пераклад і тлумачэньне Тэадора Коўры (нямецкі)», чый пераклад знайшоў шырокае прызнаньне сярод мусульманскіх прапаведнікаў і чый камэнтар улічвае традыцыйнае тлумачэньне ісламскіх прапаведніцкіх напрамкаў.

Назад да зьместу на гэтай старонцы.

Стрыжань арыгінальных павучальных прамоваў Буды, якія ляглі ў аснову будызма хінаяны, складаецца з усё большага вызваленьня чалавека ад усяго, што не адносіцца да яго ўнутранац сутнасьці. Жаданьні зьнешніх і ўнутраных органаў пачуцьцяў, якія вядуць да пакутаў, павінныя лічыцца «не адносячыміся да Я» («аната») і згасаць па меры руху па адпаведнай дарозе ў жыцьці і пазнаньні, распускаючыся і прыводзячы да стану нірваны. Гэты прынцып быў няправільна зразуметы ўзьнікшым у далейшым будызмам махаяны, хаця новы напрамак і прынёс пэўны прагрэс, напрыклад, у выглядзе ярка выражанага спачуваньня ўсім істотам, зьмяніўшага пощную адлучанасьць ад сьвецкіх справаў. Вышэйзгаданае, пастаянна сустраканае паняцьце «ня-Я» тлумачылася так, быццам пасьля зьняцьця наслаеньняў зь нізкіх эгаістычных якасьцяў ніякага Я ня можа застацца ў прынцыпе. Адсюль будызм хінаяны схільны лічыць, што нірвана – гэта «нішто», пустата. Аднак нават сам Буда, апісваючы свой вышэйшы досьвед, казаў: «І я ўбачыў... з часам нікчэмнасьць вобласьці «ні ўспрыманьня, ні неўспрыманьня», мне стала зусім ясна, і я прасунуўся да шчасьця адсутнасьці ўспрыманьня і адчуваньня, спазнаў яго… І з таго часу, пасьля поўнага адключэньня «ні ўспрыманьня, ні неўспрыманьня», я набываю адсутнасьць успрыманьня і адчуваньня і знаходжуся ў ім, і ўсякі ўплыў пасьля таго, як я ўсё гэта мудра ўсьвядоміў, зьнік» (сута Ангутара-Нікая 9.41).

У выказваньнях Ісуса і Буды аб жыцьці так многа супадзеньняў, што гэты факт на працягу стагодзьдзяў у многіх выклікаў меркаваньне, што Ісус прапаведаваў будызм. Ня трэба пакідаць тлумачэньне гэтых падабенстваў нейкай зьнешняй крыніцы, як уяўляюць некаторыя дасьледчыкі – нават калі магчыма, што была пара кропак сутыкненьня. Аднак гэта ня так. З роўным посьпехам можна было б сьцьвярджаць, што Ён распаўсюджваў любое другое вучэньне. У тэксьце асноўнай часткі тлумачыцца, што частковыя супадзеньні заснаваныя на духоўных рэальнасьцях, якія лягічна ўспрымаюцца ўсімі, хто мае да іх доступ, аднолькава, без запазычаньняў адзін у аднаго. Сапраўднае натхненьне, у канчатковым выніку, бярэ пачатак у вечнай крыніцы, безь якой яно не ўяўляе сабою «нешта», ці «нішто», ці нават «не нішто» і г. д., ці калі яно цягне за сабой вызваленьне, тым больш, што само вызваленьне без натхненьня ня мела б ніякага сэнсу. Яно бярэ пачатак з таго, што стаіць за усім, што ва ўсім утоенае і, у той жа час, нашмат пераўзыходзіць усё. З таго, што не праяўляецца, але ўжо самадастатковае і ў канцы акту стварэньня пераўзыйдзе свій пачатак – г. зн. у тленным сэнсе нешта прынамсі настолькі ж супярэчлівае, як Коан (парадаксальны афарызм для мэдытацыяў у дзэн-будызьме). Нешта, чаго нельга спасьцігнуць тэарэтычнымі развагамі, нават калі чалавечы розум паступова разаўе неабходную гнуткасьць *****, каб дапусьціць хаця б ускосныя спробы наблізіцца да спасьціжэньня ці каб спасьцігнуць убачанае.
Гэта – моцны бок усіх рэлігіяў у сукупнасьці па адносінах да грамадзтва матэрыялістычнага эгаізму, хаця яна, на жаль, недастаткова эфэктыўна выкарыстоўваецца. Нягледзячы на падабенствы і ўзаемныя кантакты розныя канфэсіі працягваюць ісьці сваімі, часткова вельмі рознымі шляхамі.

Іудаізм і хрысьціянства дадаткова зьвязваюць чалавечыя якасьці, якія патрабуюць ачышчэньня, з паняцьцем грэху перад Богам. Спачатку гаворка ішла пра выкананьне рэлігійна-этычных нормаў, груба кажучы, пра пераадоленьне ўсіх тых якасьцяў, якія аддаляюць нас ад Бога. У наш час існуе звычайнае меркаваньне, якое падзяляецца большасьцю будыстаў, што ў будызьме няма Бога як такога. Таму сумесныя дэклярацыі па пытаньнях этыкі спасылаюцца толькі на агульнае для ўсіх рэлігіяў паняцьце «вышэйшай рэальнасьці», якая стаіць па той бок матэрыяльнага быцьця, што б ні мелася на ўвазе пад ёй рознымі рэлігіямі. Прынамсі, гэта не зусім дакладна. Буда ніколі не сьцьвярджаў, што Бога няма, у свій час ён толькі абмяжоўваўся перадачай сьведчаньняў пра шлях разьвіцьця чалавека. На пытаньне індуісцкіх жрацоў пра Брахму Буда адказваў: «Я ведаю Брахму, і Мір Брахмы, і шлях, які вядзе ў Мір Брахмы, і ведаю, як ісьці гэтым шляхам, каб дасягнуць Міру Брахмы» (Дыгха Нікая, 13-я прамова пра духоўны досьвед, які ня зводзіцца да веданьня індуісцкай літаратуры). Брахма індуістаў не раўназначны Богу-Айцу Ісуса Хрыста, хутчэй ён прадстаўляе сабой укараніўшуюся з часам ува многіх культурах пэрсаніфікацыю адной з боскіх іпастасяў. Пры гэтым ён не зьяўляецца прадстаўніком сілаў зла. Той, хто разважае пра вышэйшае паходжаньне шанаваных некалі бостваў, замест таго, каб схіліцца перад найвышэйшай сутнасьцю, пра што ён у канчатковым выніку разважае? Відавочна, для Буды паходжаньне і прызначэньнге зводзіліся да няяўленага. Аднак гэтая няяўленая найвышэйшая рэальнасьць ня ёсьць «нішто». Яна проста па-за усім, што здольны спасьцігнуць чалавек свамі тленнымі, псыхічнымі ці разумовымі здольнасьцямі. 
І тут раптам зьяўляецца паралель, якую не прызнаюць хрысьціянства, іудаізм і іслам. Кожная з гэтых рэлігіяў прызнае, што дарэмна ці нават забаронена стварыць вобраз Бога, нават калі прычыны гэтай забароны ўжо даўно забытыя. У іудаізьме нават забаранялася вымаўляць імя Бога. Гл. таксама архетыпы на нашым сайце "Рэлігія як заўвага аб вяртанні да Бога" 2).

Будда ў "Калама сутры": "Не грунтуйцеся на слухах.... традыцыях... меркаваньнях дня... аўтарытэце сьвятога пісаньня... толькі розуме і высновах лёгікі, прыдуманых тэорыях і меркаваньнях, якім аддаюць перавагу... аўтарытэце настаўніка. Але калі вы зразумееце сябе..." (Сапраўдная вера больш падобная да прызнаньня і перакананьня, чым да інтэлектуальнага паняцьця.)

Назад да зьместу на гэтай старонцы.

У вучэньнях індуісцкага напрамку ёсьць паняцьце «аватараў» розных ступеняў. Пад імі разумеюць людзей, якія прыйшлі на зямлю ня дзеля ўласнага прагрэсу, але дзеля добраахвотнага судзейнічаньня прагрэсу цэлага народа, а то і чалавецтва ў цэлым. Яны падобныя да кропляў «боскай дасканаласьці». Аднак у такіх вучэньнях розьніца паміж ідучымі няспыннай чарадой «аватарамі» хутка губляецца, у той час як юдэйскае і хрысьціянскае вучэньні падкрэсьліваюць ролю Бога як «творцы гІсторыі», «месіі» і момант пераемнасьці. (Урывак з разьдзелу «На пачатку было Слова...», гл. асноўны тэкст * ).

Тым ня менш, з пункту гледжаньня індуісцкага мысьленьня, гэтая ідэя зьяўляецца дапушчальным набліжэньнем да разуменьня місіі Ісуса Хрыста. Таму нават майстры індуісцкай ёгі прызнаюць вялікую ролю Хрыста часам у большай меры, чым некаторыя сучасныя хрысьціянскія тэолягі, якія бачаць у Хрысьце толькі звычайнага чалавека ці правадніка сацыяльных рэформаў. Аднак некаторыя пасьлядоўнікі індуізму таксама лічаць Хрыста звычайным настаўнікам. Пры гэтым неабходна памятаць, што духоўная глыбіня хрысьціянскай думкі ўва многім была згубленая. Каб весьці асэнсаваны дыялёг зь іншымі рэлігіямі, спачатку неабходна вызваліць духоўную сутнасьць хрысьціянства ад наноснага. (Матэрыялы гэтага вэб-сайту як раз і перасьледуюць гэтую мэту * ).

У пляне сьцьверджаньня «Дык вось, будзьце дасканалыя, як дасканалы Айцец ваш Нябесны» (Мат. 5, 48) самым цікавым пытаньнем любой рэлігіі для нас зьяўляецца пытаньне аб тым, да чаго вядуць яе духоўныя шляхі на практыцы. У выпадку зь індуізмам гаворка ідзе пра разнастайныя шляхі ёгі. Яны служаць для таго, каб вярнуць «душу да яе боскай дасканаласьці праз утаймаваньне зьнешняй і ўнутранай прыроды чалавека».

У Эўропе ёсьць свае мэтады абучэньня (антрапасофія, «унівэрсальнае жыцьцё» і г. д.), якія ўключаюць у сябе ўзьдзеяньне на нэрвовыя цэнтры і кропкі сьвядомасьці, якія вядомыя ў ёге як чакры, але фігуруюць тут пад іншымі назвамі. Далёка ня ўсякая падобная дзейнасьць зьяўляецца «нехрысьціянскай», як гэта сьцьвярджаецца царквой. Такія цэнтры ў чалавеку былі вядомыя яшчэ хрысьціянскім тэасофам сярэдневечча (Johann Georg Gichtel), гэтыя энэргетычныя структуры ёсьць у кожнага, і гэта даказаны факт. Дакладна так сама веданьне акупунктурных кропак, накопленае ў Кітаі, не зьяўляецца строга «даосісцкім». Іх існаваньне даўно даказанае вымяральнымі прыборамі і гісталягічнымі дасьледаваньнямі тканак. (Урывак з разьдзелу «Праведны гнеў» асноўнага разьдзелу). Гл. таксама Albrecht Frenz "Christlicher Yoga - Christliche Begründung einer indischen Meditationsweise" (Альбрэхт Фрэнц, «Хрысьціянская ёга – хрысьціянскае истианское абгрунтаваньне індыйскага мэтаду мэдытацыі»). У гэтай кнізе робіцца вывад аб сумяшчальнасьці хрысьціянства і практычных мэтодыкаў ёгі.

Аднак галоўнай для хрысьціянаў зьяўляецца духоўная пазыцыя, гэта значыць пытаньне, ці служаць гэтыя заняткі (практыкаваньні для цела і дыханьня, вымаўленьне мантраў, канцэнтрацыя ўвагі, мэдытацыя і сузіраньне) падрыхтоўцы ўласнай сутнасьці да ўспрыманьня Божых дзеяньняў і ці не разглядаюцца гэтыя заняткі ўсяго толькі як спосаб дасягненьня асабістай дасканаласьці ў Богу?
Яшчэ адзін важны для хрысьціянаў момант: калі ў сфэры ёгі сустракаюцца паняцьці энэргіі Хрыста», ці лічыцца гаючая энэргія Хрыста часткай Яго ўласнай сутнасьці, якая ўзьдзейнічае на чалавека ў цэлым, і ці не ўспрымаецца яна як вузка зразуметая касьмічная энэргія? Калі чалавек прама не настройваецца на Хрыста, адкуль яму ці ёй ведаць, што перажытае сапраўды мае дачыненьне да Хрыста? (гл. таксама разьдзел «Пытаньне аб «цудах» асноўнай часткі). *

У любым выпадку апроч падобных мэтадаў, запазычаных у іншых крыніцах і прыстасаваных да хрысьціянства, апошняе мае свае ўласныя, арыгінальныя мэтодыкі, толькі іх неабходна спачатку зноў укараніць у практыку. Напрыклад, з пункту гледжаньня індыйскай мэтадалёгіі старажытная практыка малітвы праваслаўных манахаў Афонскага манастыра («kyrie-eleison» ці «Госпадзе, зьлітуйся») цалкам магла б лічыцца хрысьціянскім практыкаваньнем для дыханьня і чытаньнем мантры. (Гл. разьдзел «Спакой у пустыні» асноўнага разьдзелу). * Апроч таго, існуе спэцыфічная хрысьціянская эвангелічная мэдытацыя, пра якую гаворыцца ў асноўным разьдзеле і апісаньне якой дадзенае на Дадатковай старонцы хрысьціянскай мэдытацыі *. 

Калі хто-небудзь, як Аўрабінда, сутыкаецца з энэргіямі, якія суправаджалі разьвіцьцё Хрыста, не маючы апірышча, гэта выглядае як хаджэньне па канаце па-над безданьню. Падобны досьвед, аднак, цалкам магчымы. Дастаткова прыгадаць выпадак зь індыйскім хлопчыкам Саду Сундарам Сінгхам, які нічога ня ведаў пра хрысьціянства, але, настойліва задаючы ў душы пытаньні пра Бога, раптам перажыў адчуваньні Хрыста і ў далейшым напісаў пра гэтае кнігу. (Гл. Friso Melzer, "Sadhu Sundar Singh"; Фрыза Мэльцэр «Саду Судар Сінгх»). Падчас індуісцкіх тантрычных практыкаваньняў людзям, якія разьлічвалі на зьяўленьне індыйскіх багоў, раптам зьяўляўся ў зданях Хрыстос. Кажучы словамі Бібліі: «Дух дыхае, дзе хоча».

Р. Штайнер бачыў у Хрысьце сонечную істоту, якая была добра вядомая некаторым вышэйшым мудрацам у дахрысьціянскую эпоху. Канешне, устаяўшаяся хрысьціянская рэлігія і яе богасловы наўрад ці ўбачаць у гэтым нешта карыснае, але іншыя культурныя колы гэта можа зацікавіць. (Урывак з разьдзелу «Укрыжаваньне».асноўнага разьдзелу * ) Р.Штайнер у сувязі зь Індыяй паказваў на Вішваскармана – «архітэктара сьветаў», дзеяньні якога старажытнаіндыйскія рышы (мудрацы) павчуцьцёва ўспрымалі па той бок даступных ім узроўняў.

У адносінах да шматлікіх багоў індуізму справядлівы нядаўна зроблены дасьледчыкамі старажытных культураў вывад пра тое, што, за выключэньнем чыстых племянных багоў ці абагаўлёных людзей, багі старажытнасьці прадстаўлялі сабой іпастасі аднаго і таго ж бога, які ў далейшым шанаваўся як самастойны бог. Тэарэтычныя азначэньні накшталт «палітэізму» самі па сабе нічога не раскрнываюць. У яўрэяў, што вынікае з арыгінальнага іудзейскага Пісаньня, таксама існавала мноства імёнаў Бога і Яго іпастасяў. Аднак яны не шанавалі іх як асобных багоў. Пасьлядоўнікі Заратустры (парсы) таксама засталіся прыхільнікамі манатэізму ці веры ў адзінага Бога. У індуізьме манатэістычным можа лічыцца вучэнньне вішнуітаў.

У гэтым кантэксьце цікавае зьяўленьне новых плыняў, якія, як і Хрыстос, не прымаюць непазьбежнасьці сьмерці цела¨(...) напрыклад, пошукі ў гэтым напрамку вялі індыйскі філёзаф і ёг Аўрабінда і яго дўухоўная паплечніца «маці» Міра Альфаса. (...)  (Урывак з разьдзелу «Уваскрэшаньне» асноўнага разьдзелу) *.

Рэальна і тое, што пры настроі на жыцьцё ў Богу, адкрытым для нас Хрыстом, гэтае жыцьцё здольнае быць арганічней, чым пры настроі на мэханічныя законы лёсу ці кармы. Хрыстос таксама гаворыць аб расплаце «да апошняга гроша», але нідзе не згадвае, што расплата будзе, як раней, ажыцьцяўляцца паводле старажытназапаветнага прынцыпу «вока за вока, зуб за зуб». На першы плян выходзіць новая задача чалавека. Калі ў яго здольнасьцях ёсьць нешта карыснае для яго і яго асяродзьдзя, яно бярэцца на ўзбраеньне. Пераадоленьне мінулага перастае быць самамэтай і штуршком да разьвіцьця. Калі сёньня ў чалавеку ўзаемадзейнічаюць розныя здольнасьці, гэтаму ўзаемадзеяньню робіцца дапамога «зьверху». (Урывак з разьдзелу «Укрыжаваньне» асноўнага разьдзелу, карме і рэінкарнацыі таксама прысьвечаная асобная дадатковая старонка). *

Этыка – гэта тое, што радніць многія рэлігіі, таму міжканфэсійны дыялёг, прысьвечаны этыцы, складаецца найбольш удала. Напрыклад, этыка стаіць у пачатку клясічнага шляху ёгі па сыстэме Патанджалі як перадумова посьпеху – «яма»: не рабіць шкоды ніводнай жывой істоце ні думкамі, ні словамі, ні ўчынкамі, ня быць сквапным, гаварыць праўду, мець устрыманьне ў сэксе, не прымаць падарункаў (быць незалежным). Другая ступень – гэта «ніяма», унутранае і зьнешняе прасьвятленьне, самадастатковасьць і сьціпласьць, аскетызм, шчодрасьць, ахвярнасьць, вывучэньне і шанаваньне бога, стараннасьць і набожнасьць. Ёгі вучаць, што нават «поле бітвы» ў Бхагавадгіце належыць разумець як унутранае «поле бітвы», якое служыць да ачышчэньня. Паралелі з хрысьціянскімі запаведзямі і вучэньнем Хрыста зусім відавочныя. Індуісты, падобна да хрысьціянаў і пасьлядоўнікаў многіх іншых рэлігіяў, таксама папрацавалі над праектам «Сусьветная этыка».

Старэйшай рэлігійнай асновай служаць Веды, аўтарства якіх прыпісваецца «рышы», якія жылі ў старажытную «залатую эпоху». У далейшым да іх дадаўся эпас Махабхарата, які дае апісаньне падзеяў старажытнай гісторыі, многія зь якіх лічацца міфамі, напрыклад, войнаў, у тым ліку войнаў менш «залатой» эпохі. Пасьля вучэньне ўвабрала ў сябе філязофскія творы «Упанішады». "Бхагавад-гіта" – адзін з самых важных сьвятых тэкстаў індуістаў, традыцыі якога спалучаюць больш раньнія Веды з філязофіяй Упанішад і мудрасьцю ёгі і які зьяўляецца часткай "Махабхараты". Крышна, герой гэтай павучальнай паэмы, лічыцца Вышэйшай Істотай, якая праяўляе сябе ў чалавечым выглядзе, аватары (гл. вышэй).

Назад да зьместу на гэтай старонцы.

Нашыя дадатковыя старонкі наконт іншых рэлігіяў зьяўляюцца ўкладам у лепшае ўзаемапаразуменьне і міжрэлігійны дыялёг. На гэтай дадатковай старонцы мы разглядаем падабенствы і розьніцу паміж традыцыйным даасізмам, канфуцыянствам і хрысьціянскімі вучэньнямі для тых, хто ўсьведамляе сваю духоўную глыбіню. Гэта ня спроба падрабязна апісаць старыя кітайскія рэлігіі. Але важныя пункты будуць абмеркаваныя дакладна.

У традыцыйнай кітайскай духоўнасьці сустракаюцца некалькі падобных крыніцаў:

1. Першапачатковае вучэньне найвышэйшага прынцыпу.
Першапачатковае вучэньне найвышэйшаму прынцыпу, Дао, "пра які нічога нельга сказаць", зьяўляецца таксама першапачатковым адзінствам да адрозьненьня супрацьлегласьцяў Інь і Ян* і, пасьля гэтага, "пяці стыхіяў". Гэтае першапачатковае адзінства стаіць па-за зьявамі сусьвету.

Хрысьціянскія місіянэры, напр. езуіты, лічылі, што гэты найвышэйшы прынцып адпавядае Богу, хаця францысканскія і бэнэдыктынскія манахі і, нарэшце, папа з гэтым не былі згодныя. З аднаго боку, "Дао" не спалучаецца з новым дасьведчаньнем пра Бога як Айца, зь якім можна кантактаваць асабіста, як вучыў Ісус. Зь іншага боку, магчыма, што гэта стары шлях пошуку і зьведваньня Бога, які быў магчымы ў старажытным Кітаі.

*) Інь – гэта "жаночы" прынцып, які пашыраецца, – напр. у сымпатычным нэрве; ян – "мужчынскі" прынцып, які скарачаецца, – напр. у парасымпатычным нэрве. Яны дзейнічаюць разам. 5 стыхіяў зямлі, вады, дрэва, вагню і мэталу" адпавядаюць "4 стыхіям ці ўласьцівасьцям зямлі, вады, паветра, вагню = цеплыні", як вучылі старыя эўрапейскія альхімічныя і эзатэрычныя школы. (Былі таксама і хрысьціяне-альхімікі.) Кітайскую пятую стыхію", так званы "мэтал", падчас у Эўропе называлі "primaMateria" (па-лацінску "першапачатковаерэчыва") – параўнайце гэта з сучаснай фізыкай элемэнтарных часьцінак – у старых індыйскіх тэасофскіх і антрапасофскіх крыніцах яе называлі "этэр" і сьцьвярджалі, што яна ўтрымлівае некалькі ўзроўняў, што ўрэшце прыводзіць да сямі агрэгатных станаў. Сёньня такія старыя ідэі не зьвязваюцца з рэлігіяй у больш вузкім сэнсе. Аднак гэта была ня проста абстрактная філязофія; гэта старажытны тып удасканаленай касмалёгіі з амаль натуральнай навуковай сутнасьцю – няважна, што сёньня іншыя мэтады.

Гэта не зьмяняе таго факту, што практыкі старых кітайскіх і пазьнейшых дааісцкіх майстроў выяўляюць духоўную сутнасьць. Старое разуменьне ролі "стыхіяў" і сілаў у целе было перанятае, таму што наўрадці можна абмінуць фізычную недасканаласьць на шляху да большай духоўнай дасканаласьці – ў халістычным сэнсе. Гэта стыль духоўнасьці, які не імкнецца сыйсьці зь зямлі, як некаторыя іншыя ўсходнія духоўныя традыцыі. Імкненьне да дасканаласьці як такой не супярэчыць хрысьціянскаму вучэньню пра адкупленьне. Часта забываецца, што Ісус сказаў: "...Будзьце дасканалыя, як дасканалы Айцец ваш Нябесны" (Мацьвея 5:48). Аднак мэтады тут розныя. Першыя хрысьціяне ведалі, што можна сябе падрыхтаваць і актыўна адкрыць для ўплыву Бога. Аднак хрысьціяне таксама ўвесь час ведалі, што прымусіць літасьць Божую такімі дзеяньнямі нельга – Бог свабодны.

Паміж небам, кітайскім "Цянь", зямлёй і чалавекам – якія ўсе паходзяць з аднаго першапачатковага адзінства – кітайскія настаўнікі паўсюды бачылі падабенствы ("адпаведнасьці"). ("Сем свабодных мастацтваў" вышэйшых школаў эўрапейскага сярэднявечча ўключалі падобнае вучэньне). Такім чынам, усе памкненьні былі накіраваныя на гармонію чалавечага жыцьця зь "Небам” – як "найвышэйшай Сілаю" яўленага сьвету – і зямлёю. Гэта паказвае рэлігійную сутнасьць і гэтага памкненьня, асобна ад духоўнай сутнасьці. "Рэлігія" (па-лацінску) значыць аднаўленьне сувязі з вытокам усяго. Тым ня менш, з хрысьціянскага пункту гледжаньня, Творца зьяўляецца вытокам і мэтаю ўсяго, а Ісус Хрыстос дапамагае нам зьвязацца з Богам.

У розныя часы людзі шанавалі розных "асобных багоў": неба, багоў глебы, мясцовых духаў і сьвятых. Тэрмін "мнагабожжа", які ўжываецца ў дачыненьні да такіх рэлігіяў, не шмат гаворыць; таму што гэтыя "багі" першапачаткова былі ўласьцівасьцямі аднаго найвышэйшага прынцыпу, што можна знайсьці і ў некаторых іншых рэлігіях. (Асобнае пытаньне – пакланеньне сьвятым, але гэта падасца знаёмым некаторым хрысьціянскім цэрквам.).

Гэткім чынам, пры падзеле ўсіх рэчаў на дзьве супрацьлегласьці, інь і ян, розум можа трымацца ў межах гэтых супрацьлегласьцяў, але той, хто шукае ісьціну, можа пасьпяхова імкнуцца выйсьці па-за іх, у містычны стан сьвядомасьці.

Пакуль што апісанае зьяўляецца агульным для пазьнейшых школаў Лао-цзы і Кун Фуцы (Канфуцыя) – гісторыкі думаюць, што яны жылі прыкладна за 500 год да н. э.

Даасізм (Лао-цзы – апроч іншага, кніга "Дао Дэ Цзін") вучыў "дзейнічаць з мэдытатыўным стаўленьнем не рабленьня нічога" (У-вэй). Гэта значыць, што нічога ня робіцца эгаістычнай і інтэлектуальнай часткай чалавека, а толькі натуральнымі інстынктамі добрай цэнтральнай сутнасьці чалавека, якая знаходзіцца ў гармоніі з прыродай. Такое стаўленьне будзе прыводзіць да нейкага кшталту натуральнай этыкі альтруізму і сьціпласьці.

Гэтая добрая цэнтральная сутнасьць не атаясамліваецца аўтаматычна зь Ісусам Хрыстом, які можа ўвасобіцца ў чалавеку і дзейнічаць у ім (Евангельле ад Яна 15: "Заставайцеся ўва Мне, і Я ў вас".) Але сёньняшнія тэолягі ня могуць адмаўляць, што людзі рознай веры маюць добрую цэнтральную сутнасьць: падобная этыка большасьці рэлігіяў паказвае, што "Дабро" прывілася паўсюды. Нават Дух Сьвяты "дыхае, дзе хоча" (Яна 3).

Даасісты заўсёды былі практыкамі, а не тэарэтыкамі. Даасізм выкарыстоўвае:

– Аскетызм. Гэта сустракаецца ва ўсіх рэлігіях. Але ёсьць і практыкі для сублімацыі ці пераўтварэньня сэксуальнасьці (напр. Мантэк Чыа, "Даасісцкая ёга" і "Даасісцкая ёга каханьня". Старыя ўсходнія шляхі часта пачынаюцца "зьнізу дагары" ў адрозьненьне ад эўрапейскіх (заходніх) шляхоў, якія пачынаюцца галоўным чынам сёньня "зьверху ўніз", гэта значыць "ад сьвядомасьці".

– Практыкаваньні для цела, дыханьня і канцэнтрацыі для абуджэньня і накіраваньня жывой энэргіі, ці "цы". Пасьля навуковага вывучэньня акупунктуры і электраакупунктуры існаваньне гэтай жывой энэргіі было даказанае. Няважна, што гэтыя навукоўцы пакуль ня здолелі зразумець дакладную сутнасьць гэтага фэнамэну. Зараз даказанае існаваньне "мэрыдыянаў", нават у тканцы, як "пустых каналаў". Так што гэтая жыцьцёвая сіла не "дааісцкая", як думалі некаторыя хрысьціяне, а проста чалавечая.

Гэтая добрая цэнтральная сутнасьць не атаясамліваецца аўтаматычна зь Ісусам Хрыстом, які можа ўвасобіцца ў чалавеку і дзейнічаць у ім (Евангельле ад Яна 15: "Заставайцеся ўва Мне, і Я ў вас".) Але сёньняшнія тэолягі ня могуць адмаўляць, што людзі рознай веры маюць добрую цэнтральную сутнасьць: падобная этыка большасьці рэлігіяў паказвае, што "Дабро" прывілася паўсюды. Нават Дух Сьвяты "дыхае, дзе хоча" (Яна 3). У старажытную грэцкую і раньнююхрысьціянскую эпоху яеназывалі "Pneuma", грэцкае слова, якое значыць дыханьне і таксама жыцьцёвую сілу – дыханьне жыцьця, якое ўдуваецца ў чалавека Богам; і гэтае словa таксама ўжывалася ў сэнсе Духа Сьвятога. Але Дух Сьвяты ўзгадваецца ў кантэксьце Ісуса Хрыста. Так што, калі нехта не наладжваецца на Ісуса Хрыста, як ён даведаецца, што мае Духа Сьвятога, якога абвясьціў Ісус? Больш за тое, дааісцкія мэтады ўключаюць – як індыйская ёга – мэдытатыўнае пранікненьне ў Выток, выхад па-за абмежаваньні жыцьця. Пэўную ролю адыгрываюць і пошукі альхімікамі неўміручасьці.

Кун Фуцы (Канфуцый) падобным чынам раіць людзям прыстасоўвацца да "касьмічнага маральнага закону". Але замест даволі індывідуалістычнага шляху дааістаў ён шукаў сыстэму навучаньня маралі для ўсяго грамадзтва. Канфуцыяністы працавалі над сьвядомым разьвіцьцём і ўдасканаленьнем добрай цэнтральнай сутнасьці чалавека: шляхам звычак і перайманьня прыкладу іншых.

Калі чалавек будзе вучыцца любові, пачцівасьці і г. д., вынікам павіннае стаць маральнае грамадзтва.

– Са старажытных часоў напр. забойства, крадзёж, прастытуцыя і ідалапаклонства забароненыя ў Кітаі.

– Як амаль усе сусьветныя рэлігіі, Канфуцый вучыў літасьці. "Не рабі таго, што не хочаш, каб рабілася..." ("Рабі тое, што хочаш, каб рабілася табе".)

– Гэта ўключае самавалоданьне, чалавечнасьць, дабрыню;

– Адпаведныя маральныя цноты: прыязнасьць, законнасьць, належныя паважлівыя манэры (якія датычацца і продкаў), велікадушнасьць, мудрасьць, сумленнасьць.

– Двайныя якасьці, згодна з кнігай Шу-цзін: прыязны і дастойны, мяккі і цьвёрды, прамы і ветлівы, акуратны і паважлівы, паслухмяны і адважны, сумленны і рахманы, паблажлівы і стрыманы, моцны і надзейны, сьмелы і справядлівы.

– Яны імкнуліся да адносінаў задаволеннасьці па-за гневам, сумам і весялосьцю.

У старых вучэньнях ёсць заўсёдныя каштоўнасьці і каштоўнасьці, якія разьвіваліся ў часы імпэрыі.

4. Такім чынам, у гэтых двух кітайскіх школаў было нешта агульнае, але і нейкія разыходжаньні. Нягледзячы на гэтае, яны дапаўнялі адна другую ў сваім вучэньні. Гэта нават праявілася ў іх пазьнейшых адносінах з буддызмам, які прыйшоў зь Індыі з вучэньнем, накіраваным на пераадоленьне зямных пакутаў.

Сёньняшнія кітайскія храмы, напр. у Ганконгу, могуць утвараць уражаньне проста пошуку прароцтваў і абрадаў для шчасьця ў жыцьці. Гэта проста таму, што ня ўсе людзі ведаюць пра першапачатковую духоўную глыбіню, як большасьць усіх іншых рэлігіяў.

Што датычыцца кітайскай традыцыі, трэба прыгадаць некаторыя мэтады, якія не зьяўляюцца непасрэдна рэлігійнымі: "Кнігу пераменаў" (прароцтвы); кітайскія гараскопы; "Фэншуй", кітайскаявэрсіягеамантыі і "Baubiologie-" (біялёгіябудынкаў, – ням.) і раней прыгаданая традыцыйная кітайская мэдыцына.

Старадаўняя хрысьціянская царква ў Кітаі – якой сёньня больш не існуе – "пераклала" ў VIII стагодзьдзі галоўны зьмест хрысьціянства для дааісцкага кантэксту: Мартын Пальмэр, "The Jesus Sutras", Ballantine Wellspring, Нью-Ёрк, ЗША. (Што датычыцца прыгадваньня кнігаў іншых аўтараў, "Шляхі Хрыстовы" не падтрымліваюць аўтаматычна ўвесь іх зьмест.)

нашы новыя нямецкія / ангельскія тэматычныя старонкі:
Старыя амэрыканскія рэлігіі: Каляндар мая

Ацэнка грэцкай рэлігіі
Заўвагі датычна раньняй германскай рэлігіі
Старая германская рэлігія
Кельцкая рэлігія
Раньняя славянская рэлігія
Раньняя балцкая рэлігія
Раньняя баскская рэлігія
Раньняя фінская рэлігія

Напрыклад, японскі культ сынта першапачаткова прадстаўляў сабой адну з сусьветных прымітыўных рэлігіяў, якія ўзьніклі раней, чым такія вядомыя сусьветныя рэлігіі, як будызм і хрысьціянства.
Прымітыўныя рэлігіі зараджаліся ў той час, калі сьвядомасьць людзей моцна адрозьнівалася ад пераважаючай сёньня інтэлектуальнай сьвядомасьці. Жан Гебсэр, аўтар кнігі «Вытокі і сучаснасьць», назваў бы гэтую ступень сьвядомасьці «міфалягічнай». Дасьледчык пытаньняў сьвядомасьці Джуліан Джэймс, аўтар «Паходжаньня сьвядомасьці», адзначыў бы, што пры такім тыпе сьвядомасьці абодва паўшар’і мозгу злучаліся паміж сабой больш непасрэдным чынам, чым у сучасных людзей.*) Правае паўшар‘е дазваляла ўспрымаць зьявы любога роду, у тым ліку прыродныя, як «істотаў», левае апрацоўвала інфармацыю такім чынам, што чалавек мог чуць іх «галасы». У гэтым бяруць пачатак усе эўрапейскія легенды аб прыродных і казачных істотах, яны – ня вынік фантазіі. Па меры распаўсюджваньня пісьменнасьці і пісьма, якія замянялі вусныя паданьн, у антычнай Эўропе і Пярэдняй Азіі за 500 год да нараджэньня Хрыстова ранейшы від успрыманьня паступова зьнікаў як грамадзкі значны фэномэн. Шырока распаўсюджаны ў эпоху міфатворчасьці боскі культ продкаў і месных або племянных жывёлаў у спалучэньні са зьмяшэньнем культураў прывёў да таго, што ранейшыя формы сьвядомасьці ўжо не маглі дзейнічаць безь перашкод і адхіленьняў. Такія адхіленьні выклікалі сумненьні ў карыснасьці падобнага спосабу ўспрыманьня, і працэс толькі паскараўся.
Нельга безагаворачна лічыць, што новая разумовая сьвядомасьць больш цэнная, а параджэньні старой сьвядомасьці сёньня згубілі сваю каштоўнасьць. Новая сьвядомасьць прынесла новыя здольнасьці, але затое былі згубленыя ранейшыя, якія адзін розум ня ў стане замяніць. Аднак магчымасьць, не губляючы дасягненьняў аналітычнага мысьленьня, сьвядома разьвіваць ранейшыя, забытыя здольнасьці да вобразнага комплекснага ўспрыманьня і сынтэзу ня згубленая поўнасьцю – гэтага можна дабіцца шляхам мэдытацыі. Такім чынам, можа зьявіцца інтэграваная сьвядомасьць, якая па-новаму дазволіць абодвум паўшар’ям мозгу рабіць сваю справу. У наш час чыста інтэлектуальная сьвядомасьць часта ўпіраецца ў межы сваіх магчымасьцяў. Напрыклад, экалягічныя праблемы немагчыма ахапіць ва ўсёй іх складанасьці адным розумам. Дзёрнэр пісаў, што для спасьціжэньня экалягічных працэсаў патрабуецца «мультыфактарыяльная сьвядомасьць», якая, як паказалі дасьледаваньні, амаль поўнасьцю адсутнічала ў яго студэнтаў. Сучаснае чалавецтва цалкам магло б знайсьці карысныя моманты ў старажытных паданьнях часоў даінтэлектуальнай сьвядомасьці, не пераймаючы яго сьлепа ў старой форме. З гэтых прычынаў захоўваюць сваю актуальнасьць дзіцячыя казкі. Яны не дазваляюць праваму паўшар’ю мозгу канчаткова змарнець.

У раньнім хрысьціянстве важную ролю адыгрывалі «дары Сьвятога Духа» (гл., у прыватнасьці, Ян. 16; 1 Кар. 12, 7-11; Дзеі 2, 17-20). Гл. таксама разьдзел пра Пяцідзясятніцу ў асноўным разьдўзеле. Сьвяты Дух – боская сіла, дзякуючы якой творчыя здольнасьці чалавека перарастаюць яго самога. Яна ня тоесная дзейнасьці правага паўшар’я мозгу, але актыўна яе выкарыстоўвае. Сьвяты Дух таксама зьвязаны зь Ісусам Хрыстом. Хаця Ён казаў сваім апосталам: «Дух дыхае, дзе хоча», адкуль чалавеку ведаць, што яго адчуваньні ідуць ад Сьвятога Духа і Хрыста, калі чалавек не настроіўся на Яго?

У адрозьненьне ад палітэістычных рэлігіяў, у вытокаў якіх стаяў адзіны бог, надзелены многімі «ўласьцівасьцямі», у шэрагу прымітыўных рэлігіяў такой адзінай крыніцы не прасочваецца.
У той час як міфы пра сьветабудову некаторых народаў пачынаюцца са стварэньня неба і зямлі (а таксама падземнага царства), у старажытнаяпонскім міфе пра сьветабудову зямля і неба існуюць самі па сабе. Богі зьяўляюцца ў ім спантанна і насяляюць усе тры сьветы, у той час як апроч іх на зямлі жывуць людзі, а ў падземным царстве – мерцьвякі і дэманы. Вартыя павагі продкі таксама прылічваліся да пантэону багоў. (...)

Пакланеньне адбываецца па-рознаму – у форме малітваў пэўнага ўзору (дзякаваньня і просьбаў) і ахвярапрынашэньняў ежы або сымбалічных дароў. (...)

 Назад да зьместу на гэтай старонцы.

Да першай часткі: этапы Эвангельля  /   да другой часткі: этапы Адкрыцьця. /  Частка 3:  іншыя тэмы: напрыклад, этыка,прыродазнаўчыя навукі....

Электронная пошта: Калі ласка, пішыце па-ангельску ці па-нямецку. Калі вы валодаеце толькі беларускай мовай, а напісаць крайне неабходна, калі ласка, выкарыстоўзвайце кароткія сказы. (У нас у распараджэньні не заўсёды ёсьць людзі, якія разумеюць беларускую мову ў дастатковай меры): ways-of-christ.com.