Rrugėt e Krishtit

 

Bazat e vlerave etike

Jezu Krishti i jepte rėndėsi tė madhe asaj qė standardi pėr sjelljen etike, morale tė jetojė nė njeriun e veēantė, nė vend qė tė ndikoj vetėm nė bazė tė presionit tė njė norme ose zakoni ligjor tė jashtėm. Ky shpirtėzim poashtu nuk krijohet pėrmes njė „ngulitjeje" nga jashtė, por pėrmes njė jete nė tė cilėn mund tė shtjellohet „dashuria ndaj Zotit, e ndaj tė afėrmit sikurse ndaj vehtes". "Duani njėri-tjetrin" (Gjoni 13,34) ėshtė forca e cila mundėson qė tė veprohet nė harmoni me ndėrgjegjen e vėrtetė. Dashuria ndaj Zotit lejon qė tė nuhaten qėllimet e tija mė tė larta. Aty ku individėt, ēiftet, grupet etj. pėrfshijnė kėtė dashuri univerzale, dallimi do tė jetė i dukshėm. Sa mė shumė qė kjo tė jetojė nė tė gjitha, aq mė tė parėndėsishme bėhen rregullat e jashtme, tė detajuara. 

Megjithatė pėrmes kėsaj pėrmbajtjet, siē janė dhėnė pėr shembull nė „10 urdhėrimet" mė tė vjetra, nuk janė tė vjetruara si tė tilla, por janė vėrtetuar. Ato nuk janė tė nėnshtruara nė bazat, por nė detajet e transformimit kulturor. Kėtė e dėshmon qysh raporti i vet Moisiut, i cili fillimisht kishte tė ndėrmjetėsuar njė formė mė tė lartė tė etikės, por i cili popullsisė siē duket tė papjekur pėr kėtė ia solli pastaj njė version mė tė thjeshtė. Kėto baza etike nė krishterizėm, nė ēifutėri dhe nė islam janė tė nė kėtė pikėpamje tė njėjtat dhe praktikisht nė tė gjitha fetė e tjera gjindet diēka e afėrt, siē u tregua nė „Deklaratėn e Parlamentit tė Religjioneve Botėrore rreth zakonit botėror (shiko faqen e linkut tonė). Nė thelb tek etika bėhet fjalė qė tė tjerėt tė trajtohen nė mėnyrė aq njerėzore, siē dikush vet dėshiron qė tė trajtohet; tė tjerėn do me thėnė jo tė dėmtohen, por pėr mė tepėr tė ndihmohen. Kjo ėshtė e rėndėsishme pėr fatin, sepse „ēka mbjellni, atė do tė korrni" (Gal 6,7; 2 Kor 9,6). Sė fundi kjo ėshtė edhe kriteri kryesor pėr pjesėmarrje nė atė kohė tė re, pėr tė cilėn nė lutjen „Ati ynė" thuhet „Ardhtė Mbretėria jote!" (Mateu 6) dhe pėr tė cilėn nė predikimin nė mal thuhet „Lum ata qė janė tė butė sepse do ta trashėgojnė tokėn!"

Nė kuptimin e gjerė nga kjo dalin pikėpamje tė cilat pėr rrafshet e ndryshme tė ekzistencės njerėzore janė jetėsore. Etika e predikimit nė mal sot edhe nga disa rrethe tė krishtera gabimisht cilėsohet si „etikė bindjeje" qė nuk aplikohet drejtpėrdrejtė. Ajo vėrtet nuk jep automatikisht njė udhėzim pėr veprim p. sh. pėr tė gjitha vendimet e vėshtira politike. Por, nė fund edhe pėr kėtė do tė ishte njė zhalon. Ku njė e ashtuquajtur „etikė pėrgjegjėsie" e peshuar njerėzisht nė shoqėri shpien deri tek vendimet e kundėrta nga ato tė cilat „etika e bindjes" i pret nga indvidi nė jetėn e tij private, automatikisht nuk do tė guxohet tė pritet se Jezusi kėtė pokėshtu do ta vendoste.

Individi ėshtė pėrgjegjės pėr pjesėn e tij tė ndodhisė dhe kėtė pjesė nuk mund ta baraspeshojė edhe me gabimet e tė tjerėve. Njė lėnie e tillė e njėanshme e fajit nuk ėshtė gjithmonė korrekte, siē ėshtė e zakonshme tek ēėshtjet (proceset) gjyqėsore. Edhe grupet e kėshtu me radhė, pėrmes detyrimeve qė ushtrojnė, gjegjėsisht pėrmes „fushės sė mėsimit" pozitiv ose negativ tė clin e paraqesin, bartin bashkėpėrgjegjėsi. Me kėtė edhe ata do tė kishin nevojė pėr njė kodeks etik (siē e kanė p. sh. disa degė tė profesioneve). Tej etikės individuale sipas kėsaj kėrkohet edhe njė „etikė strukturale" e shoqėrisė gjegjėsisht e pjesėve tė saj. Ligjet me arbitraritetin e tyre kėtė nuk munden vetė ta zėvendėsojnė.

 

Urdhėrimet e Moisiut (Moisiu 2 = Eksodi 20)

Etika nė Kuran

"Zakoni botėror" (shiko faqen e linkut tonė)

1.  Unė jam Zoti Hyji yt. ...Mos ki tjetėr Zot, pėrveē meje. (Mos bėj kurrfarė idhulli...)

2.  Mos e merr nėpėr gojė kot emrin e Zotit, Hyjit tėnd (sepse Zoti s’do ta lėrė pa ndėshkuar atė qė do ta marrė nėpėr gojė kot emrin e tij.)

E mos shoqėro me Zotin ndonjė zot tjetėr... (Sure 17,22*)

(Kuptimi pėr njė „zakon botėror" nuk kishte tė bėnte me nocionin e Zotit nė religjionet e ndryshme P. sh. pėr shkak tė budistėve tė gjithė e kishin tė pėrbashkėt qė tė pranojnė njė „Realitet tė Fundit", d.m.th. diēka pėrtej realitetit material.)

3.  Tė bie nė mend ta shenjtėrosh festėn / tė shtunėn ...

...Nė ditėn e thirrjes kthehuni kah ... aty ku pėrmendet Zoti ... (sure 62,9*)

 

4.  Nderoje babėn tėnd e nėnėn tėnde (qė ta kesh jetėn e gjatė pėrmbi tokė qė do ta japė Zoti, Hyji yt.)

Ndaj prindėrve duhet tė sillesh mirė..., thuaju fjalė tė mira me nderim ...; dhe jepi tė afėrmit, ēka i takon ... (Sure 17,23-26*).

 

5.  Mos vraj!

Mos e mbyt asnjėrin, qė Zoti e ka ndaluar tė vritet... (Suret 17,33 dhe 5,32*).

Obligimi pėr njė kulturė tė mosdhunės dhe tė nderimitit tė thellė pėr jetėn e tė gjithėve...

6.  Mos bėj kurorėthyerje!**

Dhe mos iu afroni zinasė (amoralitetit)! (Sure 17,32)

Obligimi pėr njė kulturė tė barazisė dhe partneritetit tė burrit dhe gruas, (kundėr sjelljes destruktive me seksualitetin ...)

7.  Mos vidh!

9.  Mos i lakmo shtėpisė sė tė afėrmit tėnd.

10. Mos i lakmo gruas sė tė afėrmit tėnd, shėrbėtorit, shėrbėtores, as kaut, as gomarit e asnjė gjėje qė i pėrket atij.

Kur njė burrė apo njė grua ka vjedhur, preja atyre duart ... por kur dikush ... pendohet dhe pėrmirėsohet, Zoti do t’ia falė ... (Sure 5,38-41*)

Obligimi pėr njė kulturė tė solidaritetit dhe njė rendi tė drejtė ekonomik...

8.  Mos bėj dėshmi tė rrenė kundėr tė afėrmit tėnd / mos gėnjeu

Jeni dėshmitarė ... pėr tė drejtėn, edhe nėse ėshtė kundėr vetvetes suaj ose kundėr prindėrve apo tė afėrmve... sure 4,135* (nė lidhje me mashtrimin shiko suren 2,188*)

Obligimi pėr njė kulturė tė tolerancės dhe njė jetė nė ēiltėrsi...

*) nė numrin egjiptian tė verseve qė pėrdoret mė sė shumti nė vendet islamike; nė numrit tjera tė verseve ėshtė e mundshme qė versi tė qėndrojė p.sh. njė vers mė vonė.

**) Kėsaj i janė lidhur veēanėrisht shumė detaje tė dallueshme nga religjionet e ndryshme. Kjo mund tė krijoj kuptimin se pikėrisht jo pėr tė gjithė duhet tė jenė tė sakta tė njėjtat hollėsira. Poashtu mė parė pėr qėllimet e sotme shpeshherė nuk ėshtė dalluar mjaftueshėm ndėrmjet principeve fetare dhe ligjeve botėrore tė detajuara; por kjo nuk do tė thotė qė do tė ishte e lakmueshme, nėse feja dhe ligji tregojnė kundėrthėnie gjithnjė e mė tė mėdha.

Mund tė jetė e ndihmueshme, nėse mospėrsosshmėrit e konstatuara dhe tiparet pozitive tė shėnohen si njė tabelė qė pėrparimi tė pėrcillet me vetėdije. Ekzistojnė disa mundėsi qė tė punohet nė kėtė pikė:
1. Puna direkte me tiparet vetjake problematike nė bazė tė ngjarjeve nė jetė. Synime tė mira etj. Kjo mbetet e rėndėsishme edhe tek Jezusi: "sė pari traun nė syrin e vet..." (Mt 7,1-5). Edhe tek
feja islame puna tek vetvetja vlen si „Xhihad i Madh", „Lufta e Madhe e Shenjtė", d.m.th. si diēka qė ėshtė mė vendimtare se sa ēdo rregullim i jashtėm.
2. Zhdėmtimi direkt dhe 3. falja direkte njėri-tjetrit, nėse kjo ėshtė e mundshme. Pėrndryshe problemet nė lutje i pėrcillen Zotit pėr zgjidhje tė mėtejme dhe nė brendi falen. Edhe kjo tek Jezusi mbetet e rėndėsishme, edhe ai flet pėr pėrpunimin „deri nė tė sprasmin qindar" (Lk 12,59; shiko me poshtė nėn: 5.)
4. Aty ku ndryshe nuk ėshtė e mundshme, ekziston edhe mundėsia e veprave tė mira pėrkatėse pėr tė tjerė nga ata tė cilėve u ėshtė shkatuar dėmi. Shumėēka edhe nė mėnyrė indirekte spastrohet nga Zoti, nėse dikush p.sh. merr pėrsipėr detyra tė dobishme pėr tė gjithė. (Kėtu ėshtė edhe njė kalim i rrjedhshėm nga pėrpunimi i pastėr i tė deritanishmes nė veprime tė lira, ndihmėse dhe mandej bėhet relative, se 'kush mbjell e kush korr', krahaso p. sh. Gjn. 4,37.) Kėtu vlen sipas Mt 7,20-21: "...nė frytet e tyre do t’i njihni. Jo secili qė mė thotė: O Zot, O Zot! do tė hyjė nė Mbretėrinė e qiellit, por ai qė kryen vullnetin e Atit tim qė ėshtė nė qiell".
5. "Lutju Zotit nė emrin tim", kėtu pėr faljen dhe mėshirėn e tij nė zhvillimin e mėtejmė tė jetės. Kjo ėshtė ndihma kryesore tė cilėn njė etikė thjesht humaniste nuk mund ta jep. Fati nuk ka nevojė pastaj mė tė rrjedhė mekanikisht, por njeriu pėrjeton veten si i udhėhequr nga Zoti, gjithēka do tė pėrpunohet dhe zhvillohet mė tej, siē ėshtė mė mirė nga urtėsia e tij mė e lartė pėr individin dhe rrethin e tij.

(...)

Kthehu nė faqen fillestare http://www.ways-of-christ.com/sq

Rrugėt e Jezu Krishtit, kontributet e tij pėr vetėdijen e njeriut dhe pėr ndryshimet e njerėzisė dhe tokės: njė faqe informative e pavarur, me pikėpamje tė reja nga shumė fusha tė hulumtimeve dhe sfera tė pėrvojės; me udhėzime praktike pėr zhvillimin personal.