fonts: Arial-WindowsXP  /   pdf

Иса  Христостың  жолдары

түзету енгізмлген

Иса және ислам туралы ақпарат

Бұл дінаралық түсінікке және көп жылдар өткізілетін бейбіт „дінаралық диалогқа“ үлкен салым. Мына ескертпелердің ниетіне исламды түгелімен мінездеуге кірмейді, соғұрлым ислам ішінде де әр түрлі мектептер бар.

Исламдың мәні „Аллаһ Тағалаға бойсұну“.

Мұхаммед Пайғамбарға Аллаһтың түсірген немесе Жебірейіл періште арқылы берілген исламдың Қасиетті Кітабы Құран рух ретінде түсініледі. Жебірейіл періштені христиандықта танымалы Габриел періштемен теңдестіруге мүмкін. Әлбетте Құранға негізгі мағына тән. (-) Құран талқылауына Пайғамбардың уақытынан (хадис) жеткен одан басқа дәстүрлер (сүннә; сөзбе-сөз „әдет“) әсер етеді. Дегенмен бір пайғамбарда өз өмір салтында адам болады, ол өз өмір салтында құдай болмайды. Христиандар ғұрлы өз Қасиетті Кітабын нақты білмейтін мұсылмандардың да болуын ескере отыру керек.

Христиандар мен яһудилер Құранда белгілі бір дәрежеде тура да: „Сіз Kітап иелері“ (мәселен, сүре 4,171*) және „Сіз Исраилдың ұрпақтқары“ деп аталады. Сондықтан оларға Қасиетті Құранмен*) да шұғылдануға болады - тіпті олар онымен көбінесе шұғылданбаса да. Дін ілімі шүбәсіз барлық діндердің Қасиетті Kітаптармен шұғылданады және соның ішінде ол олардың талқылауының тарихы дамуын зерттейді. Қасиетті Kітаптар дегенмен қошеметпен зерттелу керек. Құранның түсініктемешілердің бір бөлемі Құранның түп тұлғасы құдайда сақталу туралы жазған, сол түп тұлғасы тек қана ақ періштелерге және күнәсіз адам елшілерге жетімді; Құранның түсініктемешілердің екінші бөлемі жерде бар болатын Құранның оқырманы таза болу керек деп түсіндірген.

Пайғамбар елшілердің арасы үзілгенде „уақытша“ (немесе межелдемеге) жіберілген деп саналады (сүре 5, 19*). Қасиетті Құран Мұхаммед Пайғамбардың білімі бойынша иманды, „Кітап иелерді“, және „имансыз адамдарды/кәпірлерді“ айырып танады. „Кітап иелерге“ бәрінен бұрын мұсылмандармен қатар баяғы дәстүрге негізделетін яһудилер және христиандар, кейде сондай-ақ Заратустраға сенетіндер (мәжусилер) (сүре 22, 17*) жатады. Себебі Құран да бір құдай, ақыреттік сот және ғибадат туралы тиісті ілімдерді өз елдеріне немесе өз уақытына берген „пайғамбарлардың“ бірқатарын дәлелдейді (мәселен, сүре 6, 83-92; сүре 7, сүре 4, 136*). Бұл діндердің адамдары бірынғай негізлерге сенгендіктен олар Құранда да имансыз адамдарға/кәпірлерге жатпайды (сүре 5, 48* және тағы тағылар). Алғашқы ислам ғасырларыңда яһудилермен христиандарды мұсылманшылықты қабылдауға ешкім зорлаған жоқ (Құран ілімі бойынша „дінге зорлық жоқ“, 2, 256* сүрені қара).
Ибраһим һанифтердің біреу деп есептеледі, һанифтер жекелей тікелей таухид дінге сенген.

Семит сөзі Аллаһ (исламға дейін ежелгі арабша al-ilah) белгілі „Елохим“ сөзбен бір ататектен шығады, „Елохим“ деп Мұса яһудилік кітаптарда Құдай аталады.

Мұхаммед Пайғамбар уақытында кәпірлер (сөзбе сөз шамалы: „шұбалаңқы“) ретінде ортодоксал мағынасында көпқұдайшылыққа сенгендер және пұтқа табынушылар саналған, оларға қарсы Пайғамбар Аравияда соғысқан және олар туралы яһудилердің әрі христиандардың Библиясы ескерткен. Кең мағынада имансыздар деп бұл күнде исламда бір құдайға және Сотқа сенбейтіндер саналады. Кейде бұл ұғым жаңылыс жалпы барша мұсылмандар емес адамдарды, кейде тіпті басқа ағымдың мұсылмандарын атауға қолданылады.

Құран бір неше жерлеріңде Иса Пайғамбар және құдайдың елшісі деген, және анықталмаған мағынасы бар Құдайдың "сөзі“ әрі Құдайдың рухы (сүре 4, 171), „Адамның жағдайы сияқты“ жаратылған (сүрелер 2, 3, 5, …) деген сілтемелерді дәлелдейді. Сонымен осы заманғы христиан теологтарға қарағанда ол жақсы түсінілген исламда кез келген оқиғада артығырақ саналады, осы заманғы христиан теологтар тек ғана әлеуметтік реформатор Иисус Христосты қалдырған. Тек кеш троица ілімінің жетесінде Иисус Христос Құдайдың Ұлы деген ілімін - Мұхаммед уақытының христиандары оны өте жер қонымды мағынада түсініп жүрген - Құран қабылдамады. Басқа бастапқы қалыпы бар адамдар да бұның алғашқы мағынасын ұғсын деп шынайы түсіндіру алатын христиандар тағы азғана бар болған (мәселен, сүре 6, 101*). Римдіктерге хатта 1.4 Иисус Христос өз ақ аруақ құдіретіне „Ұл ретінде белгіленгені“ жазылған, демек ол туған емес. Аллаһ туған емес және ол Исаны туған жоқ, бірақ дүниеге келтірген деген мұсылман иманымен демек христиандар көну керек еді. Сосын „логос“ (грек тілінен) деген ұғым Библияда Иисус Христостың құдіретті ататегін тиісінше оның елшілігін білдіреді әрі „логос“ Евангелиелерде «Сөз» (жоғарыда айтылғандай) деп аударылады да Құранда Исаны атауға қолданылады. Құранның рухында әлдеқалай Библияда бүгінге дейін толығымен зерттелмеген, сондықтан олар туралы мұсылмандармен христиандар текке ерегісетін жадылар барма? Христиандардың ұсынылысы бойынша осы ілімдер „көпқұдайшылық“ ретінде есептелу мүмкін болған жағдайдарда бұл Иисус Христос өзі ғибрат берген мақамына сай келмейді: “Әкеге (Әке-Құдайға) менің атымнан (яғни Иисуспен жүрегінің терең түкпірінде бірге) сиыныңдар» (Библия, Иоанның евангелиесі 15:16). Иисус өміріңде тек ғана бір Құдайға иғтибар етті, онымен Иисус етене болып кеткен, адамдарды сол бір Құдайға жақындату тек Иисустың қолында.

„Логос“ деген ұғым (грек тілінде, Иоанн Бірінші Евангелиесінде „Құдайдың Сөзі“, ол сол жерде Христоспен байланысты атау) Пареттың немісше Құран аудармасында Исаға қатыссыз кездеседі, бірақ басқа Құран басылымдарда Аллаһтың „ісі“ немесе “әмірі“ ретінде түсінеледі (сүре 13,2 және сүре 13,11*).

Құран Исаны Аллаһ топырақтан „Адам сияқты“ жаратқан (сүре 3,59*) деп қабылдайды да Мәрямға Исаны қыздық тудырғанына себепші болған Аллаһ рухынан жіберілген „Раббының елшісі“ туралы хабарлайды (сүре 19,17-22*). Христиан болжамада Жаратқан Иенің періштесі Иисустың Қасиетті Рухнан дуниеге келуін жарлайды. Құран бойынша Иса Қасиетті рухпен/Қасиет рухмен Жәбірейіл арқылы қуатталған (сүре 5,110*).

Құран бойынша жас Иса тіріліп, тұрғызыуын хабарлаған (сүре 19, 33*), бірақ бұның мағынасыңда оның „Қиямет күнiнде“ тірілгені және Құранда жиі айтылып кеткен иманды адамдардың „Қиямет күнiнде“ қайта тірілетін және қабірлерден шығатыны (төмен қара), сүре 4,159*. түсінілу мүмкін. Құран Иса тірі аспанға шыққанын хабарлайды (сүре 4,157-159*, сүре 3,55*).
Христиандар айтуы бойынша Иса өзінің аспанға көтерілуінен бұрын керіп шегеленгенінде өмірден өшті, содан кейін Құдайдың арқасында ажалды женген, осы дүниеге қайта оралды. Мұсылмандар айтуы бойынша, Иса пайғамбар керіп шегеленбей, тірі аспанға көтерілген. Осы сұрақта мұсылмандармен христиандардың пікірлері бірыңғай емес. Бірақ Иса пайғамбар көтерілген кезде „өлі“ болмай адамдарға ғибратнама бергенімен (мәселен) мұсылмандармен христиандар пікірлес.

3,55* сүресінде немесе 5,48* сүресінде „… мен оны тазартушымын“ және „… Сонсоң қайтар жерлерің Мен жақ! Сонда таласқан нәрселеріңе үкім беремін.“ Сондықтан кейбір қалған құпиялардың шешімін мұсылмандармен христиандар таласпай сабырлылықпен бір Аллаһдан күту керек.

Сондай-ақ Құранда иманды адамдардың „Қиямет күнiнде“ қайта тірілетіні және қабірлерден шығатыны ескертіледі (сүре 36,77-83; сүре 69,13-37; сүрелер 75 және 99* тағы тағылар). Иса сосын қайта оралады да иманды Кітап иелерге куә болады (сүре 4,159 және 16,89* сүрені салыстыр). Аллаһ Тағалаға және Ахирет күніне иман келтіргендер, онын ішінде мұсылмандар да емес, және жақсылық істегендер Құран бойынша Қиямет күні Соттан қорқпау керек (сүре 2,62; сүре 4,123-124, сүре 7,170*). Сот Құранда және Библияда да задында Құдайдың ісі, христиан, мұсылман немесе еврей болсада, Сот адам ісіне жатпайды.
(Осындай дінаралық салыстырулар осы жерде Құранның егемендігін күдікке түсіру үшін емес жасалған.)

Ислам және христиандық этикалық негізлері

Аталған 3 „Ибраһим діндердің“ де этикалық негізлері бір бірмен байланысты. Парыздар Исламда атап өтілмеген болсада, олар айтқандай 17,22-39 сүресіңде; 5,38-40 сүресіңде; 2,188 сүресіңде: 4,135 сүресіңде; 2,195 сүресіңде және 17,70* (адам қасиеті) сүресіңде бар. Мәселен Құран бейкүне адамдарды өлтіруге қатаң және қалмастан тайым салады (сүре 5,27-32*). „Жиһад“ ұғымы тек ғана „белгілі бір нәтижеге, мақсатқа жету үшін тырысу, күресу“ мағынаны білдіреді, „Қасиетті соғыс“ деген мағынасы Құраннан емес, ол Мұхаммед пайғамбардың және ислам праволық мектептердің пікірлернен шыққан***). Адамның өз Құдайдан алыс нәпсісімен жүрегінде, ішкі дүниеде рух арқылы күресу „үлкен жиһад“ деп аталады, бәр сыртқы дұшпанмен күреске қарағанда „үлкен жиһадқа“артығырақ мән беріледі. (Салыстыр, мәселен, Исаның арнауын „алдымен бөренені өз көзден шығарып алу…“ - Көптеген сыртқы дау-жанжалдар осылай өз негіздеріңен айырылар еді.) „Сөздің жиһады“ діндің бейбітшілік өкілдігі болады. „Қолдың жиһады“ имандының әрекетті ғибратты тәлімі болады. „Семсер жиһады" „кіші жиһады" деп аталады; оған тек ғана шабуыл жасалғанда иманды адамдарды қорғауға рұқсат беріледі де адамдарды „дінге кіруге/мұсылманшылықты қабылдауға“ зорламайды (салыстыр: Құран, сүре 2, 190*). Бірақ басқа дінге сенгендерге қарсы „желөкпелік/қатаңдық“ қатынас Құранның ішінде де бар (сүре 48,29*, сүре 47 4*).

Жыныстық қатынастар туралы, басқа діндердің мүшелермен некелесуге тыйым салуын тағы тағыларды қосқанда, дәстүршіл жөн-жоба ұлан-байтақ болады.

Ислам парыздары: „Аллаһтан басқа тәңір жоқ, Мұхаммед Аллаһтың елшісі» екендігіне куәлік беру;
тәулігіне бес рет оқылатын бес уақыт намазды оқу (сүре 2,177*);
Рамазан айында ораза тұту (сүре 2,185*);
жағдайы келген әрбір мұсылманға өмірінде бір рет қажылықты орындау (сүре 2,196*);
және зекетті (әлеуметтік әжеттер үшін садақа) беру (сүре 2,177*)."

Бүгінгі күнде исламда дін және адамгершілік мәселерді шешетін бір ортаға бағынған мекен жоқ. Бірақ беделді право зерттеушілердің белгілі көпшілігінің көзқарастары толығымен есепке алыну мүмкін шығар.

*) Колхаммер (Kohlhammer) баспасында неміс тілінде шыққан Руди Пареттың „Құран, аудармасы“ қолданылған; бұл аударма ғылыми талаптарды қанағаттандырады да артық тіл түсінік үшін сөзбе-сөз аудармаларды және кірістірулерді даралайды. Осында исламда көп қолданылатын мысыр аяттардың есептеу қолданылған. Құранның басқа аудармаларында аяттардың есептеу басқа болуы мүмкiн, себебі мысыр аяттардың есептеуінен баска тағы екі есептеулер бар; онда аталып кеткен орынды баяғы сүренiң алдыңғы немесе келесi аятында табасыз. Құранның арабшадан аудару қиыншылығы осындай түсінікті белгіленген сияқты жерлерде байқалмайды. Қасиетті Құранның мағынасы мен мәні 2007 жылы неміс тілінде шыққан Адел Теодор Хоуридың (Adel Theodor Khoury) Құранның аудармасымен және түсіндірмесімен сәйкестелінген, ол жасаған аудармасын мұсылман ғалымдарды да қадірлейді (мәселен, доктор Инамулла Хан (Inamullah Khan), сол кездегі ислам дүниежүзілік конгресстың бас хатшысы) және оның түсіндірмесін ислам праволық мектептер дәстүршіл талқылау үшін ескере отырады.

***) Тарихи „христиан шармық жорықтары“ да Библиямен негізделінбеген, олар адам әрекеттері болады, бүгінгі күнде, мәселен, көпшілік европалық христиандардың ойлауы бойынша олардың жаман атағы бар.

Баспана бетке қарай