Vegir Krists

Aukasķša.

 

Žessar sķšur og żmsar gušfręšistefnur.

1. Allar tilraunir til aš enduruppgötva hina andlegu dżpt kristni sem er aš hluta til horfin veršur aušvitaš aš hefjast į kenningunum, lķfinu og mikilvęgi sjįlfs Jesś Krists og einstaklinganna innan frumkristni - žar į mešal „opinberunar-" einkenni žeirra ķ staš žess aš velja einungis žį sem henta įkvešinni trśfręši. Žaš er einnig mikilvęgt aš taka fjölbreytileika hinna frumkristnu einstaklinga alvarlega, alveg eins og gušspjallamennirnir****** geršu, til aš sżna hiš ķtarlegra hlutverk Krists betur.*

2. Hin Gamla kirkja eftirfarandi alda einkenndist af yfirvaldi hins yfirgripsmikla svęšis„Kirkjufešranna".  Meš ašstoš grķskrar tungur og žekkingar žeirra gįtu žeir gert hinar kristnu hefšir mun augljósari fyrir Evrópubśa. Žeir vissu enn mikiš um fyrri skrif sem eru horfin sjónum ķ dag. Į žessu tķmabili var lķka mikiš um įgreining varšandi žaš sem taldist sönn kristni og žaš sem taldist ekki vera slķkt. Margar žessar uppgötvanir, sem sķšar voru hunsašar, eiga skiliš nżtt mat - sérstaklega ķ samanburši viš uppruna žeirra. Žaš voru einnig kristnir menn sem sóttust ekki eftir frelsun ķ gegnum kirkju heldur ķ gegnum einstaklingsbundin ašgang aš Guši meš bęnum eša hugleišslu - t.d. ķ Egyptalandi, sbr. uppgötvanir Naq Hammadi. Innan hinnar „dulspekilegu gušfręši" nśtķma rétttrśnašarkirkna er sumt af žvķ vel varšveitt.

3. Mišaldar-skólaspeki og višurkennd riti leiddu til gušfręšilegrar skipulagningar meš įlyktun, gagnįlyktun og nišurstöšu - sem hęgt var aš kalla trśarbragšaheimspeki. Yfirvald „Kirkjufešranna" var enn višurkennt, en ašeins svo fremi sem žeir samręmdust žessum hugmyndum. Žó aš skólaspekin hafi veitt mörg athugunarefni į žeim tķma var hiš einhliša einveldi og žar meš einskoršaša vitsmunalega rökfesta ógnvęnleg og ętti aš greina ķ sundur frį hinum raunverulegu trśarlegu vķddum. Trśarbrögš voru žvķ varšveitt ķ formi kenninga en žaš freistaši einnig fólk til aš fylgja rannsóknarhefšum. Sköpunargįfa žeirra sem leita aš andlegum hlutum og dulspekingar ķ nśtķmanum sżna okkur aš sama vitsmunalega ašferšin getur einnig leitt til annarra nišurstaša og aš raunverulegur andlegur vöxtur krefst vitundar, sem er sveigjanlegri, ķtarlegri og ekki eins hörš. Hin stranga skólaspekiašferš er enn mikilvęgur upphafspunktur fyrir nśtķmalega kerfisbundna gušfręši, sérstaklega ķ kažólskri trś. En žaš eru einnig įkvešin einlęgni ķ garš annarra alkirkjulegra nįlgana (t.d. Yves Congar). Markmišiš getur vissulega ekki veriš einhliša gagnrżni ķ garš einnar af gušfręšistefnunum. Snemma viš vinnslu megintexta „Vegir Krists" voru įkvešnar formgeršir skošašar. Ašeins einn möguleiki var sķšan eftir en žaš var aš nota röš „Skrefa Jesś" śr sjįlfum gušspjöllunum! Žaš er einnig upprunaleg röš mögulegrar mannlegrar žróunar og vitundarsvęši ķ tengslum viš heiminn ķ kring. En žetta er nż, žverfagleg nįlgun.

4. Er nęgileg kirkjuhefš hafši veriš bętt viš upprunann fylgdi višleitni sišaskiptanna, žar sem hinn biblķulegi uppruni var notašur sem grunnur aš nżju. En višleitni žeirra var takmörkuš žvķ žeir sjįlfur voru börn sķns tķma og vissu lķtiš um hinar andlegu og dulspekilegu hreyfingar ķ frumkristni. Žeir sneru einnig baki viš dżrmętar hefšir į borš til Tilbeišslu Marķu. Žaš voru ašeins einstaklingar į borš viš hinn žżska mótmęlendagušfręšing J. V. Andreae sem gaf śt dżpri upplifanir, sem mętti kalla „kristnar dulspekiupplifanir"; dulbśnar sem draumur eša skįldskapur til öryggis. Kirkjur mótmęlenda voru meira segja ekki jafn umburšarlyndar og mašur hefši haldiš. Žvķ er ekki aušvelt aš bera kennsl į hiš kristna ešli žessara upplifanna.
Gagnsišaskiptin, trśarstrķš o.s.frv. sįum um afganginn. En hinar mismunandi gušfręšilegu nįlganir voru samt lķkar aš įkvešnu leyti. Mašur gat fundiš innan kirkjum mótmęlenda ašskilda söfnuši į borš viš lśtherska og sišbótar, žessi ašgreining var ašeins ķ gildi fyrir gušfręšilegar umręšur og er ekki lengur studd af sjįlfum mešlimunum (aš minnsta kosti ķ Žżskalandi**.

5. Öld nżrrar heimspeki, upplżsingin, rökhyggja og (nįttśru-) vķsindi sem fylgdu stušlušu ekki aš gušfręši andlegrar upplifunar til višbótar viš hina gömlu kerfisbundnu gušfręši. Žvert į móti, sķfellt fleiri sagnfręšilega gagnrżnir gušfręšingar hófu aš snśa sér aš hinum nżju vitsmunalegu og einhliša efnishyggjuvķsindum žess tķma. Gušfręši byrjaši aš verša samanburšarrannsókn į ritmįli og mįlvķsindum - sem voru ekki endilega mistök žó žau hafi veriš einhliša.
Žaš er ekkert žvķ til fyrirstöšu aš hugleiša tegund lesefnisins, en žį į kerfisbundinn mįta, eins og sķša okkur um hiš svokallaša Filippusargušspjall (Nżjar sķšur į ensku og žżsku og). Žaš er einnig oft naušsynlegt aš bera saman fullyršingar hinna heilögu ritningar viš ašstęšur žess tķma – og žaš er mikilvęgt aš gera ekki samstundis lķtiš śr žvķ sem skrifaš var žegar slķkt er lesiš ķ hinum nśtķmalega tķšaranda. Tengingin viš tilvonandi söfnuš getur einnig kastaš ljósi į merkinguna, en slķkt žarf ekki aš leiša til takmörkunnar į žvķ ytra, einungis mannlegum atburšum, žar sem Guš birtist ekki beint lengur, žó hann hafi veriš mikilvęgastur fyrir mannkyniš. Sś stašreynd aš skilaboš voru gefin įkvešnu fólki žżšir alls ekki aš engin altęk merking hafi ekki veriš til stašar. Žaš er mikilvęgt fyrir okkur ķ dag aš skoša mikilvęgi žessarar hefšar. Efnistök hennar verša okkur samt sem įšur ekki ljós fyrr en viš tökum trśveršugleika žess sem lofaš var alvarlega. jafnvel fyrir fólk ķ dag, eša viš reynum slķkt aš minnsta kosti.
Mįlsvarar hinnar gömlu kerfibundnu gušfręši sįu sig sem mįlsvara nokkurs konar mišstöšvar raunverulegrar gušfręši, en ķ kringum hana gęttu nż rannsóknarsviš flokkaš sig. Geta žeirra samt sem įšur til aš uppfylla žetta sameinandi hlutverk var vafasamt. Vafalaust vęri réttmętt aš tengja margvķslegar vķsindalegar uppgötvanir viš gušfręšilegar kenningar - svo lengi sem žaš leišir ekki til nżrra vķsindalegra kenninga. En žar af leišandi ętti mašur von į aš slķkt myndi eiga sér staš ķ dag. Ķ flestum tilfellum geršist slķkt ekki. Žetta myndi žżša aš virša fyrir sér hina tilvonandi nżju heimssżn og hugarfar, sem į rętur sķnar aš rekja til skammtaešlisfręši, skammtalķffręši, nżja jaršešlisfręši, stjarnešlisfręši og sérstaklega nż jašar-vķsindi į borš viš dulsįlarfręši sem styšur ekki hina gömlu efnishyggju. Žaš er gagnslaust aš ašlaga gušfręši nśtķmans aš vķsindaheimi 19 aldar!***
Ólķkt tilhneigingum rökhyggju hafa nżjar endurnżjunarhreyfingar oršiš til sķšan į 19. öld sem leitt hafa til margra nżrra sjįlfstęšra kirkna mótmęlenda. Žeim fannst samt sem įšur ekki naušsynlegt aš rannsaka vķsindažróun til aš sjį hvort hśn samsvarist žeirra nśverandi trś. Žęr stušla aš biblķulegri trś. Ķ flestum tilfellum myndu žęr ekki kalla žetta „gušfręši", en žetta er įkvešin tegund af gušfręšilegri tślkun (biblķuskżring).

6. Į 20. öldinni fór žvķ fram mikil višleitni til aš bęta viš hlišum į gušfręši sem höfšu įšur ekki fengiš nęgilega ķhugun, en samt įn dulspekilegra eša andlegra vķdda - var aš minnsta kosti višurkennt sem naušsynlegur hlutur af Karl Rahner. Slķkar tilraunir ķ heimi kažólikka og mótmęlenda voru góšar fyrir hluta af žjóšfélaginu žvķ žęr tókust į viš raunveruleg vandamįl fólks: t.d. Karl Barth; pólitķska gušfręšin og gušfręši frelsunar žrišja heimsins og gušfręši sköpunarinnar****), feminķsk gušfręši. Sumar stefnur į borš viš „Entmythologisierungstheologie" (gušfręši „demythologization") Bultmanns geršu meira slęmt en gott, minnkušu nįnast trśna nišur ķ rökhyggjukennda heimssżn - žó žeir taki greinilega fram aš trśarbrögš žarfnist ekki vķsindalegrar hluthyggju. Drewermann reyndu sķšan biblķuskżringu gušspjallanna meš djśpsįlfręši. Žetta gęti veriš brś žegar heimur efnishyggjukenndu heimssżnarinnar er yfirgefin įn sįlar en djśpsįlfręši er enn ekki raunveruleg andleg vķdd biblķunnar og žvķ žżšir ekki aš etja saman žessum hlutum, eins og įtti sér staš. 
Žar til nś hafa vandamįl tengd biblķufestu og afstęšishyggju veriš yfirgnęfandi ķ umręšunni.
Fyrir utan žaš hafa hinar svoköllušu „Afhjśpunarsögur um Jesś" fyrir utan gušfręšilega hópa į sķšustu įrum veriš skašlegar nśverandi umręšu.

7. Allt til dagsins ķ dag hefur ekkert veriš til stašar sem endurspeglar „póstmódernķska" gušfręši 21. aldarinnar. Endurnżjun andlegra möguleika kristinnar trśar - aš višhalda hinni gömlu trśarlegu og félagslegu fylgni einni śtheimtir ķtarlegri vitundarbreytingu*****. Kallaš er hér eftir andlegri nįkvęmni og einstaklingsmišušum leišum til aš lķta į žjóšfélagiš og heiminn, ķ staš žess aš stjórna ašeins og varšveita hin gömlu sviš gušfręšilegrar rannsóknar og vķsindalegrar trśarrannsóknar: leiš til „fulls" kristindóms įn klofnunar nśtķmans. Žaš er hér sem „Vegir Krists" kemur til sögunnar.

*) Žau višurkenndu mešvitaš ekki bara „source Q", sem fręšimenn fundu innan žess. (Žaš innihélt ašeins ummęli Jesś fyrir pķnu og dauša Krists meš sišareglum sem nįšu śt fyrir margar félagslegar sišvenjur, oft tengd, t.d. Fjallręšan. Hiš įlķku og ósviknu ummęli „Tómasargušspjalls" sżna aš, veltur į predikurum og įheyrendum, aš frekari ummęli Jesś voru ķ umferš. Ķ fyrstu voru einungis fįeinir lęrisveinar sem gįtu fylgst sķšustu skrefunum ķ lķfi Jesś, hófst meš upprisu Lasarusar frį daušum, og stóšu žvķ įreišanlega fyrir žaš. Samt sem įšur var žaš birt žeim sem leitušu žess.

**) Ķ dag, t.d. ķ Žżskalandi, eru tilraunir geršar til aš koma reglu į žessar ašstęšur. Einnig varšandi hinar mismunandi kirkjur sį einnig sķšu okkar „Kirkjurnar sjö (opinberunarinnar) og kirkjur nśtķmans".

***) Sjį einnig aukasķšu okkar „Vķsindi og trśin į Guš". Sjį Hans Küng, gyšingdómur. Past, Present and Future for a study of the development of Christianity. Hann gerir samžętta rannsókn sem samžykkir innihald ritningarinnar sem heimild er varšar samhengi, žrį fyrir fornfręšilegar og gagnrżnar trśfręšilegar rannsóknir, sem vitir sumum kristnum mönnum og gyšingum įstęšu til ķhugunar. (Viš samžykkjum ekki allar afleišingar gagnrżninnar sagnfręšilegrar rannsóknar. Til dęmis viršast sum atvik ķ kringum Jesś ašeins vera huglęgar upplifanir. Küng er samt sem įšur opinn, hefur enn ekki rannsakaš slķkar upplifanir. Ašferš hans viš aš rannsaka žróunarskref kristindóms almennt séš (hugarfar) er įhugaverš en meš slķkri leiš er ekki mögulegt aš bera kennsl į mikilvęgu hluta kristinnar trśar, sem voru aldrei rķkjandi fyrr en nś, eins og dulspekingarnir.

****) (Žżsk bók: „Ökologische Theologie" (vistfręšileg gušfręši), Kreuz-Verlag).

*****) Einnig hinn „eilķfi fagnašarbošskapur" hins heilaga anda (Opinberunarbókin 14,6) krefst meiri vitundar heldur en vitsmunirnir einir er megnugir um aš veita.
.

****** Jesśs, lęrisveinarnir og gušfręši.

Innan Nżja testamentisins mį finna „gušfręši". En rithöfundanir hljóta aš hafa sameinaš žau į mešvitašan mįta. Žeir fundu fyrir žvķ aš Jesśs hafši įtt sér margar „hlišar". Mašur žarf mörg gušfręšileg sjónarmiš til aš skilja hann.

Hann kenndi einnig félagslega vitund frjįlslyndrar eša frelsunargušfręši – og hann kenndi hin (einstaklingsbundnu) sišferšilegu višmiš ķhaldssamra gušfręšinga (en ekki formlegt og ekki byggt į rķkisvaldi.)

Hann hafši einnig aš bera hiš andlega višhorf kristinna dulspekinga (sbr. dulspekilega gušfręši grķsku rétttrśnašarkirkjunnar) - og samt sem įšur vildi hann aš lęrisveinarnir stjórnušu lķfi sķnu ķ hinum efnislega heimi (sem er meginumręšuefni flestra nśverandi gušfręšinga og trśboša, sérstaklega žau er lśta aš mótmęlendum).

Jesśs sżndi „yfirnįttśruleg" tengsl viš Guš, (frį skķrn til krossins og upprisunnar, tekiš t.d. eftir žvķ ķ hugleišslukenndri yfirliti Jóhannesar og lęrisveina hans); sem er ekki hęgt aš śtskżra meš vitsmunalegri vitund gušfręšinga eins og Bultmann – samt sem įšur varš Jesś aš ganga ķ gegnum mannleg stig lķfsins, sem eru skilin af nįttśruvķsindum.

Sum tilvik mį skilja meš djśpsįlarfręši okkar tķma, sum eru andleg į žann mįta aš žau nį śt fyrir sįlfręši.

Mörg sjónarmiš eru nįnast tżnd žar sem stór hluti hinnar upprunalegu frumkristni var ofsóttur sem „villutrśarmenn" (voru ķ slagtogi viš hina raunverulegu misnotkun trśar). Žau voru öll einhliša, en ekki meira einhliša en neinar nśverandi kirkjur.

Žessi einhlišatenging er ekki sjįlfkrafa neikvęš. Hinir uppbyggilegu hlutar allra žeirra tilrauna vęru ķ lagi ef žeir teldu ekki aš žeir vęru žeir einu sem hefšu rétt fyrir sér og aš hinir hefšu aš fullu rangt fyrir sér.

****** Gušspjöllin og gušfręši.

Gušspjöllin – og til dęmis sį hluti Markśsargušspjalls sem kallašur er „Q" endurspeglar mismunandi sjónarmiš. Žau eru žvķ skrifuš fyrir fólk meš mismunandi bakgrunn. Markśs var til dęmis mikilvęgur hvaš varšar hinn sundurgreinandi huga Rómverja og fyrir žżšingar į rómversk tungumįl. En Morton Smith prófessor nefndi „leynilegan hluta" žess gušspjalls sem įtti rętur sķnar aš rekja til Péturs og reynslumikiš fólk notaši einungis, innihélt söguna Lasarus og svo framvegis. Austurrķski dulspekingurinn Lorber segir aš Markśs hafi veriš sem drengur veriš metinn bošberi į milli lęrisveinanna. Hann hefši žvķ vitaš nįkvęmlega hvaš var ķ gangi. Hann sżnir nįlganir gušfręšings, meš hina mišlęgu spurningu „hver er Jesś?".
Hugsanlegur upprunalegur Matteus, sem gęti hafa tżnst eša hefur enn ekki veriš uppgötvašur, hlżtur aš hafa veriš beint aš gyšingunum; hiš nśverandi Matteusargušspjall er aš lokum beint til allra sem žurfa śtvķkkašra lżsinga fullar af lķfi um gjöršir Jesś
Lśkas var svipašur en meš dżpri tilfinningar. 
Jóhannesargušspjalliš var skrifaš fyrir andlega ženkjandi kristna menn (til dęmis meš uppruna sinn ķ grķskri dulspeki), leysti įkvešnar kristnar hugmyndir į žeirra tungumįli.
Jóhannes lķtur greinilegast į lķf Jesś frį krossinum og upprisunni; Matteus byrjar į lķfinu. Bęši sjónarmiš eru rétt, en krossinn og upprisan hafa mestu afleišingarnar fyrir tķmann sem fylgir.

„Filippusargušspjalliš" (óvišurkennt) er ekkert gušspjall heldur „umręšuframlag" śr frumkristni meš nokkrum hreyfingum, hefur sķn sjónarmiš į milli žeirra. (Žaš er engin dulspekiritgerš eins og sumir gętu gert rįš fyrir). „Gospel of Tom" (óvišurkennt) er ekkert gušspjall heldur samsafn ummęla um Jesś, hluti af žvķ er aš minnsta kosti ósvikinn, žar į mešal oršalag sem helgaš er andlega ženkjandi fólki.

Mismunandi fólk gat leyst śr mismunandi hlutum betur.

Ašferšir.

Į svipašan mįta eru allar mismunandi rannsóknarašferšir gagnlegar, ef žeim er beitt ķ sameiningu (žverfaglega). Ef mašur reynir hins vegar aš byggja upp gušfręši meš ašeins einni vķsindagrein (eins og mįlvķsindaleg rannsókn eša „Formgeschichte" eša fornleifafręšileg rannsókn), nišurstöšurnar verša aš hluta til falskar. Frekari hugleišsluašferšir eru naušsynlegar.
Aš auki eru almenn trśabragšavķsindi, sem eru meira og minna óhįš kristinni gušfręši og heimspeki, sem standa stundum ķ beinni samkeppni viš gušfręši žar sem žau glķma viš trśarlegar spurningar, sem er erfitt aš fį ašgang aš ef rannsakendur bśa ekki yfir sķnum eigin trśarlegum tilvķsunum viš žęr. Ef einstaklingur sameinar slķkt alvöru leit aš Guši getur žaš reynst vera meš tķmanum įrangursrķk višbót. Žess efnisatriši gętu reynst samrżmanlegri ef trśrękni vęri višurkennd sem grundvallareiginleiki mannlegrar ašstęšna. (sjį „Trś...")

(...)

.

Til baka ķ megintextann, Kynning...

Tilbaka į upphafsķšuna „Leišir Krists“
http://www.ways-of-christ.com/is

  Meira framboš og żtarlegri textar į öšrum tungumįlum.
Leišir Jesś Krists, framlög hans til mannlegrar vitundar og til breytinga mannkyns og jaršarinnar:
Óhįš upplżsingasķša meš nżjum sjónarhornum af mörgum svišum reynslu og rannsókna; inniheldur hagnżtar įbendingar fyrir persónulega žróun.